Zerde, Osmanlı mutfağının öne çıkan tatlıları arasında yer almakta olup hem saray sofralarında hem de halk arasında önemli bir beğeni kazanmıştır. Temel bileşenleri pirinç, safran, şeker ve sudan oluşan bu tatlı, sahip olduğu renk ve aroma nedeniyle dönemin ziyafet kültüründe ayrıcalıklı bir konuma sahip olmuştur. Her ne kadar zerde, yüzeyde bir pirinç tatlısı gibi görünse de kullanılan malzemelerin kalitesi ve üretim sürecine gösterilen titizlik onu benzerlerinden ayırmaktadır.

Osmanlı döneminde zerde, özellikle düğünler, doğumlar, sünnet merasimleri ve dini bayramlar gibi özel günlerde hazırlanarak ikram edilirdi. Safranın kazandırdığı altın sarısı renk yalnızca görsel bir estetik değil, aynı zamanda zenginliğin ve refahın bir simgesi olarak da kabul edilirdi. Bu yönüyle zerde, sosyal statüyü görünür kılan bir tatlı niteliği taşımıştır.

Hazırlık sürecinde pirincin nişasta oranının yüksek olması tercih edilir, bu nedenle pirinç uzun süre suda bekletilerek yumuşatılırdı. Safran ise tatlının kimliğini belirleyen en temel unsur olup, kalitesine büyük özen gösterilirdi. Safran önceden suda bekletilerek suyun sarıya dönmesi sağlanır, ardından pirinç, su ve şekerle birlikte kaynatılarak istenen kıvama ulaşana dek pişirilirdi. Bazı tariflerde gül suyu, karanfil veya tarçın gibi farklı aromatik bileşenler de eklenerek tatlıya zengin bir lezzet profili kazandırılırdı.

Zerde soğuduktan sonra genellikle nar taneleri, kuş üzümü ya da badem gibi süslemelerle sunulurdu. Bu eklemeler, yalnızca görselliği artırmakla kalmaz, aynı zamanda tadını da çeşitlendirirdi. O dönemde soğutma imkanları kısıtlı olduğundan, tatlı serin ortamlarda muhafaza edilerek soğutulurdu.

Günümüzde zerde, özellikle Ramazan aylarında ve çeşitli özel günlerde hazırlanmaya devam etmekte ve geleneksel tatlılar arasında yerini korumaktadır. Osmanlı mutfak kültüründen günümüze taşınan bu tatlı, sadece bir yiyecek değil, aynı zamanda önemli bir kültürel miras örneği olarak değerlendirilmektedir. Zerdenin gelecek kuşaklara aktarılması, bu mirasın sürekliliği açısından önem arz etmektedir.

Osmanlı’nın zengin gastronomi geleneğinin bir yansıması niteliğindeki zerde, tarih boyunca sofralarda varlığını sürdürmüş ve günümüzde de benzer bir ilgiyle tüketilmeye devam etmektedir. Bu özgün tatlı, her kaşıkta tarihsel bir yolculuk vadeden nitelikli bir lezzet deneyimi sunmaktadır.

Tarih boyunca yemek yemenin önemi sayesinde toplumlar kendilerine özgü mutfak gelenekleri geliştirmişlerdir. Bir toplumun mutfak kültürü diğer topluluklar tarafından ilgiyle incelenmiştir. Potansiyeli açısından Türk mutfağı Orta Asya, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi mutfak kültürlerinin sunduğu zenginliklerle büyük bir çeşitlilik göstermektedir. Bu zenginlik içinde tatlıların da önemli bir yeri vardır. Zerde, Osmanlı mutfağından günümüze ulaşan geleneksel bir tatlıdır. Zerde tatlısı, adını Farsça’da “sarı” anlamına gelen zerd kelimesinden alır. Evliya Çelebi’nin aktardığına göre zerdenin ilk olarak Emevi halifesi Muaviye tarafından Hz. Hamza’nın vefatında yas tatlısı olarak hazırlandığı rivayet edilmektedir.

Kıvamsal olarak pelte ve sütlü tatlılara benzetilen zerde, Osmanlı İmparatorluğu döneminde sıkça tüketilmiştir. Dönemin önde gelen tahıl içerikli tatlılarından olan zerde pirinç, bal, safran ve çeşitli kuruyemişler ile hazırlanan bir tatlı olarak karşımıza çıkmaktadır. Düğün, şölen, bayram gibi önemli günlerin vazgeçilmez tatlısı olmayı başaran zerde, fukara ziyafetlerinin yegâne ikramı arasında yer almıştır. Osmanlı döneminde zerde, özellikle imaretlerde fakirlere dağıtılan önemli bir tatlı olarak bilinmektedir. Düğünlerde, zaferlerde ve dini bayramlarda ikram edilen zerde tatlısı, “Çanak Yağması” adı verilen gelenekle büyük ziyafetlerde pilav ve et gibi yemeklerle birlikte sunulmuştur. Ziyafet sonrası çanaklar halk tarafından alınırmış. Zerde, zamanla mutlu günlerin tatlısı haline gelmiştir. Özellikle sünnet, düğün ve zafer kutlamalarında sıkça tüketilmiştir. Kanuni Sultan Süleyman döneminde savaşlarda elde edilen zaferlerin ardından askerlere zerdeli menüler sunulmuştur.

Zerde, günümüzde birçok bölgede geleneksel bayram ve düğün tatlısı olarak yaşatılmaktadır. Türk mutfağında İstanbul, Gaziantep, Balıkesir, Konya, Şanlıurfa, Tekirdağ ve Edirne gibi şehirlerde geleneksel yapısını korumaya devam etmektedir. Doğum kutlamalarında ve Muharrem ayının ilk on gününde evlere dağıtılmakta ve ikram edilmektedir. Edirne, Türkiye’nin önemli çeltik havzalarından biri olduğundan sütlü zerde gibi yöresel varyasyonlar da yaygındır. Karabük şehrinde bayram tatlıları arasında zerde yapılmaktadır. Konya’da düğünlerde misafirlere zerde ikram etme geleneği hala devam etmektedir. Festivaller mutfak kültürünü tanıtmak için önemli bir araçtır. Türkiye’de yılda binden fazla ulusal ve uluslararası etkinlik düzenlenmekte, bu etkinlikler bulundukları bölgenin tanıtımına ve ekonomisine katkı sağlamaktadır. Zerde gibi geleneksel tatlıların bu tür festivallerde sunulması, kültür turizmine katkı sağlayan etkili bir yöntemdir.