Arapçada "hlw" kökünden şirin, tatlı, şekerleme anlamında “halwa” olarak üretilmiştir. Bu sözcük Süryanicede aynı manada halwa, halaw olarak kullanılmıştır. Tel helvası adını helvanın yapımı bittikten sonra ince, tel tel olmasından almaktadır. 

2021 yılında coğrafi işaret olarak tescillenen ve kendine has tadı ile Erzurum mutfak kültürünün önemli lezzetlerinden olan tel helvası bir helva türüdür. Kastamonu çekme, Kocaeli pişmaniye, Eskişehir met helvası gibi başka şehirlerde farklı tat ve isimlerle benzerleri de üretilmektedir. Geleneksel Erzurum tel helvasını diğerlerinden ayıran farklı özellikler bulunmaktadır. Yapımında aroma verici hiçbir katkılı ürün kullanılmaz. Tel helvasına asıl tadını kazandıran sohbet esnasında yapılması ve her zaman sohbetin ana konusu olmasıdır. Erzurum tel helvası yapımı bittikten hemen sonra tüketilir ve ambalajlanıp satışa sunulmaz.

Tel helvası uzun kış gecelerinde vakit geçirmek için bir araya gelen yerel halkın sohbetlerini yemedeki lezzetinde olduğu gibi yapım sürecindeki zevki ile eğlendirir. Tel helvası yapımı beceri, tecrübe, güç, dikkat ve ekip ruhu istemektedir. Özellikle şekerin kaynatılıp ağda (macun) haline getirilmesinden sonra ağdanın karılmasında güçlü kollara ihtiyaç duyduğundan genelde erkekler tarafından yapılmaktadır. Helvanın lezzetinde ağdanın malzeme kıvamının ayarlanması, kaynatılması ve soğutulma süresi önemli yer tutmaktadır. Tel helvası irfâne toplantılarına benzer şekilde imece usulü yapılır. Tel helvası yapımında kullanılan malzemeler ve araçlar ustabaşının taksimine göre sohbete katılan kişilerin evlerinden getirilir. Gecenin bitiminde yenmeyen tel helvası, katılımcılara evlerinde yaşayan hane sakinlerinin diş hakkı olarak paylaştırılır.

Tel helvasının malzemeleri; şeker, su, limon suyu veya limon tuzu, un ve tereyağından oluşmaktadır. Un bir tavaya konularak iyice kavrulduktan sonra yağ eklenerek bir süre daha kavrularak oda sıcaklığında soğumaya bırakılır. Şeker sobanın üzerinde karıştırılarak biraz kaynatıldıktan sonra limon suyu ilave edilerek ağdalı hale gelinceye kadar karıştırılmaya devam edilir. Daha sonra ağda soğuk havada kar üzerinde soğumaya bırakılır. Ağda soğuduktan sonra güçlü ellerle iyice yoğrularak halka haline getirilir. Sofra/sini’ye serilen un üzerine alınan ağda yeterli sayıda el ile kavrulmuş unla beslenerek sürekli sofra genişliğinde genişletilerek döndürülür. Sofraya sığmayacak şekilde genişleyen ağda bükülerek katlanır. Bu işlem unla şekerin özdeşleşip ağdanın beyazlanarak tel tel haline gelmesine kadar devam etmektedir. Döndürme işlemi yapılırken oda sıcaklığında sürtünmenin etkisi ile parçalanan ağda tellerinin kopmamasına ve tellerin tek parça halinde çıkmasına özen gösterilir. Halka halinde olan ağda parçalanarak tel halini alınca ustabaşı tarafından dikkatlice kesilir ve ortamda hazır bulunanlara sunulur.