Tekirdağ Peynir Helvası
GASTRONOMİ Türk Mutfağı Peynir Gastronomik Değer Helva Tatlı
-
2025
Peynir helvasının tarihi yüzyıllar öncesine dayanmaktadır. 1354 yılında Türklerin Rumeli’ye geçmesinden sonra bölgeye gelen büyük sürü sahiplerinin her yıl mayıs ayı içinde koyunların yünlerinin kırkım döneminde çobanlarına ve yöre halkına ikram ettikleri bu tatlı, çoban tatlısı olarak da bilinmektedir. İlk olarak Gelibolu’da yapıldığı bilinen bu tatlı, daha sonra Trakya’nın değişik yörelerinde benzer malzemelerle farklı formülasyonlarda üretilmiştir. Eskiden soğutucular olmadığından süt en iyi peynir şeklinde saklanıyordu. Sürü sahipleri ve çobanlar o peynirleri ya küplere basıyorlar, ya da tatlandırıp tatlı şeklinde tüketiyorlardı. Bunun en güzel örneği de peynir helvasıdır. Muhammed Kamil isimli bir doktor, Osmanlı sarayında pişirilen yemekleri insanları rahatsız etmemesi için reçetelendirmiştir. Peynir helvasının da 1844 yılında bu doktor tarafından hazırlanan “Kitabüt Tabbahin” adlı ilk yazılı yemek yazmasında reçetelendirildiği bildirilmiştir.
Tekirdağ peynir helvası Tekirdağ'da en çok tüketilen geleneksel tatlıların başındadır. Her mevsim sevilerek tüketilen bu tatlı, özellikle yaz aylarında üzerine dondurma konularak tercih edilmektedir. Önceleri geleneksel olarak evlerde ya da küçük imalathanelerde üretilen bu tatlı, artık özel peynir helvası fabrikalarında da üretilmekte, fabrika satış mağazalarında, pastanelerde, market ya da süpermarketlerde bulunabilmektedir. Yerel kalkın ya da turistlerin en çok aradığı geleneksel tatlı olmakla birlikte bölge dışına hediyelik olarak gönderilecek tatlı listesinin başındadır.
Tekirdağ peynir helvası, kendine özgü parlak sarı renkte, homojen yapıda, lifli görünümdedir. Üretiminde yüzde 52-56 tuzsuz peynir, yüzde 9-12 sert buğday unu, yüzde 4-6 ayçiçek yağı, yumurta sarısı veya renklendirici (E160a-karoten) kullanılmaktadır. Üretimde kullanılacak inek veya koyun sütü 36-40°C'ye kadar ısıl işleme tabi tutulur. Endüstriyel üretimlerde 90-95oC’de pastörize edilen süt kullanılması önerilmektedir. Mayalama sıcaklığına gelen süt, maya ile mayalandırılır. Mayalanan sütün pıhtılaşması için 13-30 dakika beklenir. Kesme olgunluğuna ulaşan teleme kesilir ve bir buçuk saat preslenir. Peynir suyunun yüzde 79-82'si süzülür. Ardından peynir doğranır veya rendelenir. Pişirme kazanına alınan peynirin yanmasını önlemek için pişirme kazanına peynir miktarının yüzde 4-6'sı ayçiçek yağı eklenir. Peynirler hafif ateşte kaynarken sünmeye, erimeye başlar. Ateş yükseltilir ve peynir 83-85 °C'ye ulaştığında yumurta sarısı veya renklendirici eklenir. Peynirler kaynamaya başlar gibi göz göz olmaya başladığında yüzde 9-12 oranında durum buğdayından elde edilmiş un eklenir. Un ilavesinden sonra topaklaşma olmaması ve unun homojen bir şekilde dağılmasını sağlamak amacıyla sürekli karıştırma işlemi yapılmalıdır. Gereğinden fazla yapılan pişirme işlemi sonucu lifli yapı oluşmazken, gereğinden az yapılan pişirme işlemi sunucu peynir ve un özdeşleşmez. Bu yüzden helvada su salma görülür. Helvanın görüntüsü mat olur. Karışımdaki un kokusu kaybolana kadar yüksek ateşte karıştırılarak ısıtılmaya devam edilir. Son olarak şeker ilavesi (300 gr/1 kg peynir) yapılıp, şekerin erimesi ve karışması için 5-10 dakika daha karıştırılır. Helva 25 °C'ye kadar soğutulur ve polipropilen (PP) ya da PET ambalajlara dolum yapılır. Geleneksel üretimde ise pişen helva tepsiye alınır. Tekirdağ Peynir Helvası 0-4°C’de muhafaza edilir.
Tatlının yapımı kişisel beceri gerektirmekte olup, kalitesi kişinin becerisine göre değişmektedir. Peynir helvalarının işletmeler arasında yapım şekilleri ve ürün formülasyonları değişebilmektedir. Peynirin ateşte pişirilmesi en önemli aşamadır. Peynir bu aşamada homojen kıvamda olması gerekirken, yapılan hatalarla ürünün yapısal özellikleri etkilenmektedir. Sonunda sert ve homojen olmayan yapıda ürün oluşabilmektedir. Peynir helvası üretiminde karıştırma kolaylığı ve üründe yanıklar oluşmaması için taban kenarları keskin olmayan tencere ya da kazanlar kullanılmalıdır. Sütün elde edildiği hayvanın cinsi ve beslenme şekli, sütün yağ oranı, mevsim, peynirin yağ oranı ve üretim sırasında katılan yağın çeşidi peynir helvasının tat ve aromasında etkili faktörlerdir. Özellikle protein, karbonhidrat, yağ ve mineral maddeler açısından zengindir. Yüksek kalorisi nedeniyle enerji verici bir gıda maddesidir. Yağda eriyen vitaminler açısından da önemlidir. Peynir helvası tazeliğini oda sıcaklığında bir-iki gün, buzdolabında bir hafta ve derin dondurucuda üç ay koruyabilmektedir. Bozulma süresi saklama koşullarına olduğu gibi, içine konulan malzemelerin kalitesi ve tazeliğine de bağlıdır. Tekirdağ peynir helvası Türk Patent ve Marka Kurumu’ndan mahreç işareti almıştır.
Referanslar
Badem, A. (2021). Geographical indication helvas in Turkey, International Journal of English Literature and Social Sciences, 5(6): 2252-2262; Seçim, Y. (2017). İnek, koyun ve keçi peynirleri ile üretilen höşmerim, künefe ve peynir helvasının bazı kalite kriterleri. (Doktora tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi, Konya; https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/liste?il=59&tur=44&urunGrubu=54&adi=, (Erişim tarihi: 18.02.2025); https://www.ntv.com.tr/sanat/osmanlidan-gunumuze-uzanan-700-yillik-lezzet-gelibolu-peynir-helvasi,LMp9HVkvskuw4wBWsigEwg, (Erişim tarihi: 18.02.2025); https://www.helva.gen.tr/peynir-helvasi-ne-kadar-surede-bozulur.html, (Erişim tarihi: 18.02.2025).