Zile Pekmezi

GASTRONOMİ Türk Mutfağı DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Anadolu Mutfağı Gastronomik Değer Tatlı

Zile Pekmezi, Tokat ilinin Zile ilçesinde çok eski tarihlerden beri geleneksel metotlarla üretilen tatlı, açık renkli ve katı kıvamlı bir gastronomik lezzettir. Zile Pekmezi, yerel halkın geleneksel yöntemlerle evlerinde veya bağlarında üretilmesinin yanında, kentteki ticari faaliyet yürüten fabrikalarda ve imalathanelerde seri olarak da üretilip satışa sunulmaktadır. Çok zor ve zahmetli bir üretim sürecine sahip olan Zile Pekmezi, Türkiye genelinde üretilen en farklı pekmez türlerinin başında gelmektedir.

Zile Pekmezi'nin üretiminde yörenin yüksek şeker içeren meşhur Narince Üzümü'nün şırası kullanılır. Zile Pekmezi'nin üretim süreçleri ilk olarak Narince Üzümü'nün preslenip ezilmesi ve kalsiyum karbonat (CaCO3) içeren pekmez toprağının üzüm suyuna eklenmesiyle başlar. Böylece pekmezde kullanılacak şıra elde edilmiş olur. Bakır leğene alınan şıra 70 °C'ye kadar ısıtılır. Isıtılmış şıra başka bir leğene alınıp soğumaya bırakılır. Soğuyan şıra iyice durulup berraklaşana kadar bekletilir (tortular leğenin dibinde toplanıp şıranın suyu üstüne çıkana kadar). Daha sonra şıra süzülür. Yapılan bu süzme işlemine, "kestirme" denir. Kestirilen şıra, bakır kaplara alınır ve yörede adı "güdel" olarak bilinen tahta kaşıkla kısık ateşte karıştırılarak kaynatılır. Kepçe ile savurarak köpüklenmesi ve taşması engellenir. Daha sonra yumurta akı eklenir ve yörede adına "zelve" denilen ucu eğri sopalarla çarpma ve çırpma işlemi uygulanarak pelmezin beyazlaması sağlanır (bu işleme ağartma veya pekmez çalma denir ve yaklaşık altı-yedi saat kadar sürer). Son olarak evsel üretimde pekmez saklama kaplarına boşaltılır. Ticari üretimde ise paketlenerek satışa hazır hale getirilir. Zile Pekmezi kolay bozulmayan dayanıklı bir üründür ve uzun süre saklanabilir.

Zile Pekmezi, diğer pekmez türlerinden farklı bir yapıya sahiptir ve katı bir kıvamı vardır. Zile Pekmezi sade veya cevizli olarak iki şekilde satışa sunulur. Zile Ticaret Borsası'nın başvurusu neticesinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından Zile Pekmezi, 2009 yılında "coğrafi işaretle" ile tescil edilmiş ve Tokat ilinin ilk coğrafi işaretli ürünü olma özelliğine sahiptir. Sadece yurtiçine değil yurtdışına da satışı yapılan Zile Pekmezi, Tokat ilinin önemli bir ihracat ürünü haline gelmiştir. Öte yandan ilçeye gelen turistlerin veya şehir dışına seyahat eden ilçe halkının hediyelik bir ürün olarak sıklıkla Zile Pekmezi satın aldıkları görülmektedir. Bu özellikleri sayesinde Zile Pekmezi, yerel ekonomiye önemli bir katma değer yaratmasının yanında, Zile'nin gastronomi turizmi tanınırlığı açısından da aktif bir rol oynamaktadır.

Referanslar

Ayaz, N. ve Güllü, M. (2018). Yerel halkın yöresel mutfak konusunda bilinçlendirilmesi üzerine bir ab projesi değerlendirmes, Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 2(1): 11-21; Batu, A. (2006). Klasik ve modern yönteme göre sıvı ve beyaz katı üzüm pekmezi (Zile pekmezi) üretimi, Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 2: 9-26; Karakaya, M. ve Artık, N. (1990). Zile pekmezi üretim tekniği ve bileşim unsurlarının belirlenmesi. Gıda, 15(3): 151-154; Kendir, H. ve Arslan, E. (2020). Gastronomi turizmi açısından yöresel lezzetlerin duygusal değer boyutunda incelenmesi tokat ili örneği, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, (2020 Sonbahar Özel Sayı I/II): 130-138; Yaylacı, S. ve Mertol, H. (2021). Coğrafi işaretli ürünler ve gastronomik lezzetler: Tokat örneği, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1): 313-334.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Kültür Portalı. (2013). Zile Pekmezi - Tokat. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/tokat/neyenir/zle-pekmez, (Erişim tarihi: 11.04.2025); Özkaleli A.Ş. (2025). https://ozkaleligida.com/urun-kategori/pekmezler/beyaz-pekmezler/, (Erişim tarihi: 11.04.2025); Zile Turizm. (2021). Zile Pekmezi. https://zileturizm.com/zile-pekmezi/, (Erişim tarihi: 11.04.2025).