Yufka Ekmek
Gastronomi Türk Mutfağı Doğal ve Kültürel Miras Anadolu Mutfağı Yemek/Yiyecek UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası
-
2024
Yufka ekmek, “ince ekmek” olarak bilinmektedir. Yufka ekmeğin geçmişi Orta Asya topraklarına kadar uzanmaktadır. Türklerin, göçebe hayat yaşadıkları dönemde daha uzun süre tüketebilmek için mayasız yaptıkları ekmek çeşididir. Türkler bu geleneğini Anadolu topraklarında da devam ettirmiştir. 28 Kasım - 2 Aralık 2016 tarihleri arasında gerçekleştirilen toplantıyla Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye ile ortak dosya olarak “İnce Ekmek Yapımı ve Paylaşımı Geleneği: Lavaş, Katrıma, Jupka, Yufka” başlığı ile UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Listesine eklenmiştir. Bu durum Yufka ekmeğin Azerbaycan, İran, Kazakistan ve Kırgızistan’da da yapıldığını göstermektedir. Yufka ekmek yapımı, informal eğitim yoluyla öğrenilmektedir. Bu öğrenme şekli aile içinde bir programa bağlı kalmadan, geleneğin icrasıyla gerçekleşmektedir. Yufka ekmek yapımında usta çırak ilişkisi de gerçekleşmektedir. Yufka ekmek yapımı kültürel bir miras olduğu için Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi, Ekmek Müzesi (Ankara), Gaziantep Emine Göğüş Mutfak Müzesi, Şanlıurfa Geleneksel Mutfak Müzesi ve Yaşayan Müze (Beypazarı/Ankara) gibi müzelerde sergilenmektedir. Yufka ekmeğin yapımı, paylaşımı gibi aşamaları gelenek haline gelmesindeki en önemli unsurdur. Yufka ekmek imece usulü yapılmaktadır. Bu yöntem sayesinde sosyokültürel bir ortam oluşmaktadır.
Yufka ekmeğin yapımı; hazırlık, yufka ekmek yapım sırası ve sonrası olmak üzere üç evreye ayrılabilir. Hazırlık aşaması şu şekildedir: Yufka ekmek için hamur hazırlanır. Bu hamur için un, su ve tuz kullanılmaktadır. Öncelikle derin bir kabın içinde 20-25 kilogram un konulur. Unun içerisine iki üç yemek kaşığı tuz konulur ve hamur kıvama gelinceye kadar su eklenir. Hazırlanan karışım yoğurulur. Hamurun kurumaması için üzerine temiz ve nemli bir bez örtülür. Hamurlar kesilir ve beze haline getirilir. Bu sırada ekmeğin yapılacağı alanda ateş yakılır ve üzerine yufka yapımında kullanılan sac konulur. Ekmeği açacak kişi sayısı kadar ekmek açma tahtası ve oklava hazırlanır. Ekmek yapım sırasına geçilir ve iş bölümü yapılır: Ekmek açmada iyi olanlar ekmek açma işlemini yapar, pişirmede iyi olanlar ise pişirme işlemini gerçekleştirir. Yufkalar un yardımıyla yuvarlak bir şekilde elli beş - yetmiş beş santimetre civarı büyüklükte açılır. Yufkalar açılırken bir kişi de pişirir. Gevrek hale gelinceye kadar pişirme işlemi devam etmektedir. Pişirilen yufka ekmekler büyük ve yuvarlak tepsinin içine konulur. Bu tepsinin üzeri temiz bir bezle kapatılır. Serin ve temiz bir odada muhafaza edilmektedir. Günümüzde yufka ekmekleri muhafaza etmek için özel yapılmış yufka ekmek tenceresi üretilmiştir. Ekmek yapımı bittikten sonra çay eşliğinde yemek için bazlama, sıkma ve börek yapılır. Bu sırada ekmek yapanlar arasında sohbetler gerçekleşir. Tüketileceği sırada temiz bir bezin üzerine konulan yufka ekmeklere su serpilir ve üzeri kapatılıp on-on beş dakika dinlendirilir. Yumuşayan yufka ekmekler servis edilir. Yufka ekmek yapan aileler, ekmeği biten ya da ekmek yapamayan yakınlarıyla paylaşırlar.
Yufka ekmek yapımı bir bütün olarak özel bir anlama sahiptir. Türk toplumunda ekmek en temel gıdadır. Bu bağlamda ekmeğin yapımı da elzem olarak görülmektedir. Ekmeğin yapılma zamanı, ekmek yapımına katılan kişiler ve ekmek için yapılmış özel ürünler de ekmeğe verilen önemin bir parçasıdır. Yufka ekmek ise saklanması ve uzun süreli tüketilmesi için gibi özelliklerinden dolayı diğer ekmeklere göre farklılık taşımaktadır.
Sosyokültürel bağlamda değişen yaşam koşullarıyla birlikte yufka ekmek yapımı azalmıştır. Bunun sebebi ise kırdan kente göç ile ekmeğe ulaşım kolaylaşmış ve kent yapılarının, bahçeli evlerden çok katlı binalara evrilmesiyle birlikte ekmek yapacak alanlar da azalmıştır. Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birlikte elektrikli sacda birkaç gün tüketilecek kadar da yufka ekmek yapılmaktadır. Günümüzde yufka ekmek tüketmek isteyen kişiler, kırsalda yaşayan tanıdıklarına ekmek yaptırmaktadırlar ya da doğal ürün satan yerlerden satın almaktadırlar.
Referanslar
URL1: https://www.kulturportali.gov.tr/portal/inceekmekyapmavepaylasmakulturu, (Erişim tarihi: 02.04.2024), URL2: https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Somut-Olmayan-K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras-Listeleri, (Erişim tarihi: 02.04.2024); Çetinkaya, N. ve Yıldız, S. (2018). Somut Olmayan Kültürel Miras Unsuru Erzurum Lavaş (Acem) Ekmeğinin Turistik Ürüne Dönüştürülmesine Yönelik Bir Çalışma, Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek1): 430-452.