Türk Mutfağı

Gastronomi Türk Mutfağı Kavram Anadolu Mutfağı

Göçebe kültüründen Anadolu, Selçuklu ve Osmanlı geçmişine dayanan Türk mutfağı; et ve fermente süt ürünlerinden oluşan beslenme biçimini Orta Asya’dan, tahıla dayalı beslenmeyi Mezopotamya’dan, meyve ve sebzelerle beslenme kültürünü de Akdeniz ve Ege’den alarak mutfak kültüründeki zenginliği ve çeşitliliği arttırmıştır. Dünyada yaygın olarak bilenen üç mutfak (Türk, Çin, Fransız) arasında olan Türk mutfağının doğuş yeri, Orta Asya’dır. Orta Asya’da göçebe hayatı yaşayan Türklerin mutfak kültürlerine ait bilgilere, ilk yazılı kaynaklardan biri olan Orhun Yazıtları’nda rastlanmaktadır. 732 yılında Külteğin, 735 yılında Bilge Kağan adlarına dikilen bu yazıtlar Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. Orta Asya’dan şartların uygunsuz hâle gelmesi ile Anadolu’ya göç eden Türkler, Anadolu’ya geldiklerinde birçok uygarlığın (Sümerler, Hitit, Bizans, Arap, Moğollar, Haçlılar vb.) mutfak mirası ile etkileşim içine girdiler. Bunun neticesinde modern Türk mutfağının temelleri atıldı. Özet olarak Türk mutfağının temellerini oluşturan etmenlerin ilki Orta Asya’da yaşamış olan göçebe kültürüne ait gıdalar, ikincisi Anadolu’daki diğer kültürlerin yiyecekleri, sonuncusu ise İslamiyet’in mutfak kültürüne etkisidir.

Türk mutfağının gelişim süreci genel olarak Orta Asya, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi etrafında gerçekleşmiştir. Orta Asya döneminde Türklerin gıdaları, buğday unu ile yoğrulmuş yağlı hamur işleri, süt ve sütten yapılan yiyecekler, at ve koyun eti ile yapılan yemekler ve kısrak sütünden yapılan kımızdan oluşmuştur. Selçuklular döneminde İslami etki nedeniyle at eti tüketiminin azaldığı kaynaklardan anlaşılmaktadır. Sucuğun, şiş kebabın, haşlama etin, kâğıt kebabının, paça çorbasının, kadınbudu köftenin Türk mutfağına girişi bu yüzyılda gerçekleşti. Osmanlı İmparatorluğu zamanında başlarda rafine, mütevazı ve gösterişten uzak sofralarda yemek yiyen sultanların, sofraları gittikçe zenginleşip çeşitlendi. Neticede Türk mutfağı Osmanlı döneminde zenginleşmeye başlamış, imparatorluğun hâkimiyetinde bulunan coğrafyadaki yiyeceklerin de eklenmesiyle zenginleşti. Türk mutfağı Cumhuriyet döneminde, İstanbul mutfağı olarak da adlandırılabilen “Klasik Türk mutfağı” ve Anadolu’da tüm canlılığıyla yaşamaya devam eden “Türk Halk mutfağı” olarak iki bölüme ayrıldı. Günümüz Türk mutfağının temeli sayılan Klasik Türk mutfağı; Osmanlı Saray mutfağından yola çıkarak oluşturulan zengin mutfağı yansıtmaktadır. Türklerin ve çeşitli etnik kökenli toplulukların mutfak kültürlerinden oluşmuş olan Halk mutfağı ise karma bir mutfak sayılmaktadır. Bununla beraber gerek klasik gerekse halk mutfağı, yüzyılların etkileşiminin füzyon ürünü olmasının yanında özgünlüğünü korumuş bir yapıya da sahiptir.

Referanslar

Durlu-Özkaya, F. ve Cömert, M. (2017). Türk Mutfağında Yolculuk. Ankara: Detay Yayıncılık. Ersoy, Y. (2020). Türk Tarihi ve Kültür Araştırmaları: Türk Mutfak Kültürü, https://www.altayli.net/turk-mutfak-kulturu.html, (Erişim tarihi: 20.06.2020); Girgin, G. K., Demir, Ö. ve Çetinkaya, V. (2017). Dünyanın En İyi Mutfakları ve Türk Mutfağı, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5(2): 219-229; Önçel, S. (2015). Türk Mutfağı ve Geleceğine İlişkin Değerlendirmeler, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3 (4): 33- 44; Turkish Cultural Foundation (2020). Turkish Cuisine, http://www.turkish-cuisine.org/, (Erişim tarihi: 20.06.2020).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Halıcı, N. (2009). Türk Mutfağı. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.