Azerbaycan Mutfağı

Gastronomi Dünya Mutfağı

Azerbaycan, coğrafi ve tarihi konumu nedeniyle komşu ve kardeş halklardan (Çin, Hint, Arap, İran, Türk) etkilenen zengin bir mutfak kültürüne sahiptir. Bu etkileşimde İpek Yolu’nun da etkisi bulunmaktadır. Ayrıca dokuz farklı iklim bölgesinin mevcudiyeti bütün yıl taze sebze ve meyve bulunabilirliğine neden olmakta ve bu durum ise mutfak yapısının zenginliğindeki diğer bir etken olarak değerlendirilmektedir.

Et, süt ve sebzeli yemekler, çorba, pilav çeşitleri ve hamur işleri bu mutfak kültürünü oluşturmaktadır. Ancak et yemekleri ve hamur işlerinin (haşıl, umaç, hengel, erişte, düşbere gibi) öncelikli olduğu bilinmektedir. Zeytinyağlı yemeklere rastlanmamakla birlikte tereyağı, kuyruk yağı ve ayçiçek yağı kullanılmaktadır. Dolma (30’dan fazla) ve pilav (yüzden fazla) çeşitlerinin oldukça fazla olduğu bilinmektedir. Dereotlu, meyveli, ciğerli, kavurmalı, kıymalı, sütlü, parça döşemeli pilav, tahta pilavı, salyangoz pilavı ve çığırtma pilav başlıca pilav çeşitleri arasında yer almaktadır. Pilav, parmakların yemeğin tadını hissettiği düşüncesiyle, elle yenilmekte ve yanında şerbet verilmektedir. Şerbetler, fesleğen tohumları, safran ve balla hazırlanmaktadır. En çok tercih edilen şerbet ise gül şerbetidir.

Yemekler, yemeğin hangi eylemle hazırlandığını ifade eder nitelikte sıkma, süzme, dolma, bulama ve bastırma şeklinde adlandırılmaktadır. Yağlı yemeklerin sindirimini kolaylaştırmak amacıyla yoğurt ve salata sunulmaktadır. Yoğun kıvamlı bir çorba olan dovga sofralarda sıklıkla sunulmaktadır. Xemiraşı, gürze, kuymak, firni, süzme xingal en çok tercih edilen hamur işleri arasında yer almaktadır.

Üç öğün yemek yenmektedir. Sabah kahvaltısında yumurta, peynir, tereyağı, ekmek çeşitleri (tandır, yufka, külfe, lavaş, kömbe, külçe), çörek ve börekler tüketildiği gibi bazı zamanlarda kelle paça içmeyi tercih etmektedirler. Çay günün herhangi bir zaman diliminde tüketilebilmektedir. Ancak misafir geldiğinde yemeklere siyah çay ile başlanılmakta ve yemek yine çayla sonlandırılmaktadır. Çayın yanında ise reçel (mürebbe), şekerleme, pasta ve kesme şeker ikram edilmektedir. Azeri mutfak kültürü içinde kahve tüketimine daha az rastlanılmaktadır.

Nar, Azerbaycan’ın sembolü olarak kabul edilmektedir. Ülke vatandaşları bu zengin meyveye saygı ve hayranlık duymaktadır. Onlar için nar yalnızca gıda ihtiyacını karşılamamaktadır. Bu meyveden Kur’an-ı Kerim’de bahsedilmesi nedeniyle Azerbaycanlı müslümanlar için ayrı bir anlamı vardır. Goychay şehri eski zamanlardan beri nar cenneti olarak bilinmekte ve her yıl nar festivali düzenlenmektedir.

Özel gün yemekleri olarak, Nevruz için semeni, Hızır Nebi Bayramı için kuvut, ilk dişini çıkaran çocuk için ise hedik ve kavurga hazırlanmaktadır. Bunların yanı sıra doğum, ölüm, sünnet, nişan, düğün gibi yaşamdaki dönüm noktası olarak nitelendirilen zamanlarda çeşitli ve özel yemekler hazırlanarak ikram edilmektedir. Bu tören yemekleri odun ocaklarında pişirilmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Aydoğdu, A. ve Mızrak, M. (2017). Azerbaycan ve Türkiye Mutfak Kültürünün Tarihi Birlikteliği ve Mevcut Durumunun Belirlenmesi, Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(1): 15-25; Gökyıldız, S. (2010). Tanıdık Bir Lezzet: Azeri Mutfağı, Türkiye Gazetesi (29.12.2010); Kwiatkowska, K. (2019). The Place of Cuisine In The National Cultures/ Azerbaijan: Traditions and Modernity, Türk Dünyası Genc Tedqiqatçılar Derneyinin Araşdırmaları, 3(3): 166-179; Özbay, G. (2019). Ortadoğu Mutfağı. İçinde; M. Sarıışık (Editör), Uluslararası Gastronomi-Temel Özellikler, Örnek Menüler ve Reçeteler. Ankara: Detay Yayıncılık; Toygar, K. ve Berkok, Toygar, N. (1997). Kardeş Mutfaklar; Türk Dünyası Yemeklerinden Örnekler Azeri-Kazak-Kırgız-Özbek-Türkmen. Ankara: Takav Matbaacılık.