Afrika Mutfağı
Gastronomi Dünya Mutfağı
-
2019
Akademik yazında ve uygulamada geçmişte yeterince incelenmemiş olup son yıllarda uluslararası mutfaklar arasında adından söz ettirmeye başladı. Afrika kıtası coğrafi olarak Doğu, Batı, Kuzey, Güney ve Orta Afrika olarak beş bölümde incelenmektedir ve her bölüm mutfak kültürü açısından farklılık göstermektedir. Afrika mutfağı ile ilgili en eski kayıtlar Eski Mısır’a dayanmaktadır. Eski Mısırlılar arpa, mayalandırma, arpadan elde edilen ürünler, susam yağı, zeytinyağı, baklagiller, bira gibi ürünlerin Dünya mutfakları ile tanışmasını sağladılar. İslamiyet’in ortaya çıkışı ve yayılışı özellikle Kuzey ve Doğu Afrika mutfak kültürlerini etkileyerek bu mutfakların Orta, Batı ve Güney Afrika’dan farklılaşmasına neden oldu. 1500‘lü yıllarda Amerika Kıtası’nın keşfinden sonra sömürgecilik anlayışı ile “Kolombiya Etkisi” olarak adlandırılan süreçten Afrika mutfağı yoğun olarak etkilendi. Bu etkileşim sonucunda Amerika kıtasına köle olarak götürülen Afrikalılar ile Amerikan Yerlileri ve sömürgecilerin kültürü bir araya gelerek Afro-Amerikan mutfak kültürü ortaya çıktı. Diğer yandan Amerika Kıtası’nın keşfi sonucunda Afrika’ya gelen hindi, ördek, fasulye, kabak, patates, domates, ananas, guava, papaya gibi hayvan ve bitkiler Afrika mutfağında yer ederken, Afrika’dan bamya, börülce, kahve, zeytin, darı, şeker kamışı, karpuz, turunçgiller, ve muz bitkileri dünyaya yayılarak mutfakları etkiledi.
Doğu Afrika’da insanların büyük çoğunluğunun yoksulluk sınırının da altında yaşamak zorunda olması mutfak kültürüne seçici olmama, bulduğu besini en uygun şekilde tüketme şeklinde yansıdı. Doğu Afrika’nın orta kısımları ve doğusu coğrafi şartlar nedeni ile daha şanslı olup mutfakta sebze-meyveler, et ve tavuk kullanılmaktadır. Savan bölgesi olarak adlandırılan kuzey kısmında ise hububatlar, hayvan sütü ve kanının yanı sıra sınırlı çeşitlilikte av hayvanları reçetelerde yer almaktadır. Batı Afrika’da mutfak özellikleri mikro temelde değişkenlikler gösterebilmektedir. Pirinç, Hint yerelması (yam) ve endemik bitki ve hayvanlar yemek pişirmede sıkça kullanılmaktadır. Batı Afrika mutfak kültüründe Arap ve Avrupa etkisi görülmektedir. Kuzey Afrika mutfak kültürü Berberiler, Nil Deltası ve Akdeniz kıyıları iklim değişiklikleri nedeniyle farklılıklar göstermektedir. Bölge mutfak kültürünün, İslamiyet ve Arap kültüründen bir hayli etkilendiği görülmektedir. Kebaplar, hamur tatlıları ve nane başta olmak üzere bitki çayları bölge mutfağında ön plana çıkmaktadır.
Güney Afrika, bitki ve hayvan çeşitliliği açısından çok zengindir ve bu zenginlik mutfak kültürüne de yansımaktadır. Bölgede bir yandan birçok yerel kültür ve alışkanlıklar devam ederken, bölgeye sonradan gelen Asya ve Avrupalıların mutfak kültürünün de etkileri görüldüğü için Güney Afrika mutfağı “gökkuşağı mutfağı” olarak da adlandırılmaktadır. Mutfakta pirinç, tropik meyve - sebzeler, balık ve deniz ürünleri, tavuk, mısır gibi ürünlerin yanı sıra yabani hayvanlar, yabani bitki kök ve yaprakları da kullanılmaktadır. Orta Afrika tropikal bir iklime sahip, aynı zamanda batısı okyanusa kıyısı olan bir bölgedir. Bölgede yer alan ülkeler arasındaki siyasi ve ekonomik dengesizlik ülke mutfaklarına da yansımaktadır. Yer fıstığı, bamya, küçük baş hayvan etleri, tavuk, balık, mısır, patates, tahıllar, Hint yerelması Orta Afrika mutfağı yemeklerinde sıkça kullanılan ürünlerdir.
Referanslar
Ayyıldız, S. ve Durlu Özkaya, F. (2019). Doğu Afrika Ülkeleri Mutfak Kültürü, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 96: 299-316; Belge, M. (2008). Tarih Boyunca Yemek Kültürü. İstanbul: İletişim Yayınları; Fumey, G. ve Olivier, E. (2007). Dünya Mutfakları Atlası. İstanbul: NTV Yayınları; Kılınç, O. ve Kılınç, U. (2013). Afrika Mutfağı. İçinde; M. Sarıışık (Editör) Uluslararası Gastronomi (ss. 294-342). Ankara: Detay Yayıncılık; McCann, J. C. (2009). Stirring the Pot: A History of African Cuisine. Ohio: Ohio University Press.