Karaman Mutfağı
Gastronomi Türk Mutfağı Anadolu Mutfağı
-
2024
Eski ismi Larende olan Karaman, MÖ 8000 yılına kadar uzanan tarihi geçmişinde; Hititler'den, Lidyalılara, Frigyalılar'dan Romalılara kadar birçok farklı medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Öz Türkçemizin korunmasına özen göstermiş Karamanoğulları Beyliği’nin uzun dönemler başkenti olmuş bu kentin bünyesinde; Tatar, Muhacir, Türkmen ve Çerkezlerin de yaşadığı bilinmektedir. Şehrin, geniş tarım arazileri, dağ köyleri ve farklı iklim özelliklerine sahip ilçeleri bulunmaktadır. Hem tarihi ve kültürel zenginliklerin hem de coğrafi konumun etkisi ile şekillenen bir beslenme anlayışının ortaya çıktığını söylemek mümkündür. Bölgede buğday, şeker pancarı, mısır, elma gibi tarım ürünlerinin çokça yetiştirildiği görülmektedir. Özellikle bulgur, çorbadan mezelere, salatadan ana yemeğe sofrada her daim kendine yer bulmaktadır. Bulgur pilavının hemen hemen her öğün tüketilebildiği şehirde, küçükbaş hayvancılığın yaygın olarak yapılması nedeni ile, hayvansal gıdalar ile yapılan yemeklerin oldukça fazla olduğu görülmektedir. Özellikle, kış gecelerinde çeşitli toplantı ve eğlencelerde içilen “Arabaşı” yemeği de oldukça meşhurdur.
Karaman mutfağında kullanılan araç gereçler arasında bakır kazan, tabak ve tencereler, su testileri, su kabağından üretilen kepçeler, tahta kaşıklar sayılabilir. Süt bakır çingillere sağılarak, hareni adı verilen kazanlarda pişirilir ve çitilde (bakır yoğurt kabı) mayalanır. Karaman Mutfağında ızgara, haşlama, buğulama, kızartma gibi yöntemler kullanılmaktadır. Günümüz modern pişirme araç gereçlerinin yanında, odun-saman ateşi ile tandır ve ocakta pişirme yapılmaktadır. Eskiden, yemek bakır sinilerde ortaya getirilmekte, yemkte tahta kaşık kullanılmakta idi. Yemeklerin hepsi, tatlı hariç aynı anda sofrada tek kapta sunulmakta idi. Herkesin ortadaki tek kaptan yemek yediği bu düzenden günümüz modern sofralarına geçişin yaşandığı görülmektedir. Özel davetlerde, kadın ile erkek için ayrı sofralar hazırlanmaktadır.
Karaman yöresel mutfak kültüründe unutulmaya yüz tutmuş birçok yemek son yıllarda özverili çalışmalar sonucunda tespit edilmiş ve kayıt altına alınmıştır. Öğünler sabah, öğle, akşam ve yat geberlik olarak ayrılmaktadır. Karaman ilinde coğrafi işaret almış 14 üründen 12’si mutfak ile ilgilidir. Karaman İlisıra Dolması, Karaman Şebit Pilavı, Kazımkarabekir Ay Çekirdeği, Başyayla Karın Kaymağı, Ermenek Batırması, Ermenek Helvası, Karaman Ekşikara Üzümü, Karaman Kırma Böreği, Karaman Mayalısı, Karaman Tahinli Pide, Karaman Guymak Tatlısı mahreç işaretli iken, Karaman Divle Obruğu Tulum Peyniri menşe adı ile tescil edilmiştir.
Kentte yapılan yemeklerden bazıları şu şekilde sıralanabilir:
Çorbalar: Arabaşı çorbası, Ekşili Maş Çorbası, Hamur Topalağı, Maş Çorbası, Soğuk Çorba, Sulu Pilav, Sütlü Çorba, Toyga çorbası, Sucuklu Tarhana çorbası, Sülüklü Çorba, Tutmaç Çorbası, Yarma Tarhanası, Yarpuz (Yabani Nane) Çorbası, Aşlık çorbası
Soğuklar, Zetyinyağlılar ve Salatalar: Batırık, Biber Aşı, Bulgur Vurması, Çerkez Tavuğu, Gıcıdık, Kurutulmuş Yeşil Fasulye Kavurması, Kurutulmuş Biber Kavurması, Mıkla, Omaç, Çökelekli Tömeken Salatası, Yer Elması Kavurması, Yumurtalı Ispanak Kavurması
Ana Yemekler: Aside, Ayva Callası, Ayva Dolması, Baste Şips, Bici Dolması, Bulgurca, Ciğerli Topalak, Çitek, Domalan Sote, Ecir Ücür, Ekmek Aşı(Höş), Ekmek Atması, Etli Kuru Bamya, Heyre, Hindi Köftesi, Ispanak Sulacı, İlisıra Dolması, Karakabak Kavurması, Kayısı Musakkası, Kıymalı Biber Aşı, Lakişe, Manyan Kebabı, Mercimekli Yahni, Mülükü, Nahni, Nahnili Keşkek, Nohutlu Et Kabağı, Papara, Pastırmalı Soğanlama, Patlıcan Kebabı, Karaman Kebabı, Sarı Mana, Sebzeli Domalan Sote, Şipsi, Tarhanabaşı, Tatlı Nahni(Çilli), Ev Tiridi, Zülbiye, Sütlü Biber, Cilbirti (Soğannama), Ekmek Ovması(Gayfelti), Erikli, İncir dolması, Cibe dolması, Eğey dolması, Calla (güveç ) - Fırın kebabı, Yumurta sıdırtması, Etliekmek.
Pilavlar: Aşıran Pilavı, Kasap Pilavı, Şebit Pilav, Karaman Tas Kebabı, Domalanlı Pilav, Erişteli Bulgur Pilavı
Hamur İşleri: Ağızlı Kaygana, Bidik, Etli Hınkal, Fıccın, Girniç, Göbede, Karaman Halkası, Kömbe, Salma, Su Böreği, Kırma, Töğrek
Tatlılar: Ape Yeşek, Yufka Ekmek Tatlısı, Guymak, Nişan Helvası, Öküz Helvası, Palize, Haside, Sütlü Köftü, Köpük helva, Zerde, Höşmerim
Çarşı Lezzetleri: Calla, Ciğer Sarma, Karaman Usulü Etli Ekmek, Fırın Kavurma, Fırın Kebabı, Kakırdaklı Ispanak Böreği, Kuru Üzüm Helvası, Hacı Lokuru, Parmak (Karabiber) Kebabı, Sebzeli Peynir Böreği, Siyer, Tirit, Tahinli Ekmek,
Referanslar
Aslan, F. P., Güldemir, O. ve Işık, N. (2019). Karaman Mutfak Kültürü ve Yemekleri. Muşmal, H., Yüksel, E. ve Kapar, A.M.(Editörler). Karaman Araştırmaları-II. Konya: Palet Yayınları. ss. 231-245; Ay, M. (2019). Karaman Mutfağı ve Unutulan Yemeklerimiz, (Birinci Baskı). İstanbul: Özkaracan Matbaacılık; Aylan, S., İş, M. ve Yeşilçimen, P. (2017). Turizm Açısından Yöresel Yemeklerin Pazarlama Aracı Olarak Kullanılması: Karaman İli Örneği, Kesit Akademi Dergisi, 3 (10): 446-462; Duru, R. (2020). Gelenekten Aşeneye Karaman Mutfağı. Konya: Karaman Belediyesi Kültür Yayınları; https://karaman.ktb.gov.tr/TR-129637/karaman.html, (Erişim tarihi: 13. 02. 2024); https://karamanahievran.meb.k12.tr/tema/icerikler/karaman-gelenekleri_292480.html, (Erişim tarihi: 13. 02. 2024); https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/karaman/neyenir, (Erişim tarihi: 13. 02. 2024); Pişkin, N. (2015). Karaman Mutfağı’na Yolculuk, https://www.sabah.com.tr/sofra/yazarlar/nazlipiskin/2015/07/01/karaman-mutfaginayolculuk, (Erişim tarihi: 13. 02. 2024); Şengül, S. ve Türkay, O. (2017). Türkiye’nin Yöresel Mutfakları (Birinci Baskı). Ankara: Detay Yayıncılık; Uysal, A., Alodalı N. ve Demirci, M. (1992). Dünü Ve Bugünüyle Karaman. Konya: Arı Ofset Matbaacılık; Yeşilçimen P., İş M. ve Aylan S. (2018). Karaman’ın Sahip Olduğu Kültürel Mirasın Turizm Açısından Değerlendirilmesi, IWACT 2018 International West Asia Congress of Tourism Research.