Batırık

Gastronomi Anadolu Mutfağı Yemek/Yiyecek

Türk Mutfağı bulunduğu coğrafya ile ve etkisi altında kaldığı kültürlere gelişmiştir. Orta Asya’nın steplerinden gelen Türklerin temel besin kaynakları et, tahıl, sütü ve süt ürünleri olmuştur. Yerleşik hayata geçtikten sonra sebze ve meyveler de mutfağımızda yerlerini bulmuşlardır. Yeni kıtaların keşfi ile yeni sebze ve meyve türleri sofralarımızda yer bulmaya başlamıştır. Özellikle tahıl ve bunun bir yan ürünü olan bulgur Anadolu’da çok tercih edilmiştir. 

Bulgur buğdayın değirmende parçalanmasıyla iri taneli bulgur/kırık ya da ince taneli düğü/düğür ya da düğürcük oluşmaktadır. Bulgur bölgesel ağızlara göre kırık, normal orta pilavlık, pıtık, pıtpıtı veya köftelik bulgur adı da verilmektedir. Düğü olarak adlandırılan ince taneli bulgur ise mercimekli köfte, batırık, bat, kısır, içli köfte, ekşili köfte gibi salatalar ya da iri bulgur ile pilav, sarma, dolma, çorba gibi aşlar hazırlamak mümkündür. 

Türk sofralarımızı sebze içerikli salatalar yanı sıra tahıl ve kurubaklagillerin de yoğun olduğu salatalar süslemektedir. Tahıl içerikli salataların ana bileşeni bulgurdur. Tahıl salatalarının protein bağlamında zengin kurubaklagiller ile ya da vitamin, mineral ve fitokimyasallar ile zengin sebzeler ile zenginleştirilmeleri mümkündür. 

Batırık, bulgur ile hazırlanan sulu salata niteliğinde bir yemektir. Batırık ağırlıklı Karaman ve Ermenek olmak üzere Mersin ve ilçelerinde hazırlanmaktadır. Hazırlanan karışım elle yoğurulmakta, elle köfte haline getirilmekte ve sıkılmaktadır. Yapan kişilerin zevklerine göre cevizli, etli ve deli batırık olarak servis edilmektedir. Deli batırığın içinde ceviz bulunmamakta, etlisine ise et eklenmektedir. Etli batırıka Ermenek yöresinde rastlanmakta ve sulu çiğ köfteyi andırmaktadır. Ermenek’te ceviz eklenirken, Mersin’de susam, fıstık cevizlere ilave olunmakta ya da tek başına fıstık tercih edilmektedir. Taze domates, maydanoz, nane, fesleğen vb. yoksa kurutulmuşu kullanılmaktadır. Mersin’in bazı yörelerinde tahin yerine küncü olarak adlandırılan ezilmiş ya da kavrulmuş susam tercih edilmektedir. Mersin yöresinde sulu tüketilene batırık, kuru tüketilene kısır denmektedir.  

İçeriği bağlamında kısıra benzer ve yöresel farklılıklar arz etse de ince bulgur, tahin, domates/domates kurusu, taze ya da kuru fesleğen, limon suyu, su, nar ekşisi, ceviz, susam, fıstık, kuru soğan, tu, yeşil soğan, kırmızı biber, yeşil biber, kimyon, maydanoz, domates ya da biber salçası, taze ya da kuru nane, haşhaş/kenevir tohumu, meneviş ve başka baharatlar içermektedir. Özellikle Karaman, Ermenek ve Konya yörelerinde batırıkın yanına bazı eklemelerde bulunmaktadır. Bunlar söğüş salatalık, domates, marul, haşlanmış asma yaprağı, haşlanmış lahana yaprakları, karnabahar-kornişon turşusu, çiğ patlıcan, haşlanmış soğan, maydanoz, kırmızı ve yeşil biler vb. şeklinde yiyeceklerdir.  

Batırık başlıca Karaman ve ilçelerinde sevilerek tüketildiği gibi Konya, Mersin ve ilçelerinde de çok beğeni almaktadır. Bölgelerin iklim, kültür, çevre, olanak ve sosyal ortamına göre benzerlikler ve farklılıklar arz etmektedir. Sunumu bile bölgelerine göre değişiktir. Ermenek ve Mersin yörelerinde batırık sulu ya da çorba kıvamında tüketilmekteyken, Konya’da daha koyu kıvamlı hazırlanmaktadır. Kullanılan malzeme zenginliği bakımından Konya ve Anamur’da daha az malzeme kullanıldığı bildirilmiştir. Kastamonu gibi farklı illerde benzeri yemeklere de rastlansa da ağırlıklı Konya, Karaman ve Mersin illerinde yerel halk tarafından sevilerek tüketilen bir yiyecektir. Bazı yörelerde yaz yemeği olarak tüketilse de birçok yörede malzemenin bulunuşuna göre tüm mevsimlerde hazırlanmaktadır. Yöre halkı besin içeriği zengin, hazırlanması meşakkatlı olan ve hazırlarken ustalık gerektiren bu yemeği, özel bir yemek olarak kabul etmekte ve mutluluk içinde tüketmektedir. 

Referanslar

Albayrak A.N., (2021). Gıda saklama yöntemlerinde farklılıkların belirlenmesine yönelik bir araştırma: Afyonkarahisar örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü; Anamur Batırığı. Turk Patent, https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/7843, (Erişim tarihi: 02.06.2024); Ardıç Y. Ş, (2021). Türk Mutfak Kültüründe Bulgurun Yeri ve Önemi, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(1): 716–728. Geliş tarihi gönderen https://www.tutad.org/index.php/tutad/article/view/203; Büyüktuncer Z. ve Yücecan S. (2009). Türk Mutfağının Beslenme ve Sağlık Açısından Değerlendirilmesi, Beslenme ve Diyet Dergisi 37(1-2): 93-100; Çetinsöz, B. C. ve Polat, A. S. (2018). Sürdürülebilir Gastronomi Turizmi Bağlamında Yerel Yemeklerin Mikro Ölçekte Hazırlanış Farklılıkları: Batırık Üzerine Bir Araştırma, Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek1): 60-77; Ermenek Batırması. Turk Patent, Erişim: https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/6582, (Erişim tarihi: 02.06.2024); Esen, M. F., Seçim Y. ve Akturfan M. (2019). Farklı Yörelerde Üretilen Batırık Tekniklerinin Belirlenerek Gastronomik Değere Dönüştürülmesi. İçinde; Muşmal H, ve Diğerleri (Editörler). Konya: Karaman Araştırmaları II. Palet: 225-230; Gümüş, İ. (2018). Somut Olmayan Kültürel Miras Bağlamında Geleneksel Bir Lezzet: Batırık. Balıkesir: Uluslararası Türk Kültürü ve Medeniyeti Kongresi, ss. 551-556; Özbek, Ç. ve Güzeler, N. (2022). Mersin mutfağının gastronomik ürünleri, Aydın Gastronomy 6 (2): 311-324; Özkök, G., Şen, A. ve Aktaş, N. (2017). Local and Traditional Bulgur Salad: Batırık, İkinci Uluslararası Doğu Akdeniz Turizm Sempozyumu.