İzmir Gevreği, Anadolu'nun zengin gastronomik mirasını yansıtan, kültürel kimliği ile öne çıkan geleneksel bir fırın ürünüdür. Genellikle Türk mutfağının temel unsurlarından biri olan simit ile karıştırılsa da İzmir Gevreği, hem yapım yöntemi hem de şehirle kurduğu sosyo-kültürel bağ sayesinde özgün bir konuma sahiptir. İzmir’de zamanla simit yerine geçen gevrek, sıcak pekmezleme yöntemiyle ön pişirme yapılarak fırınlanan bir üründür. İstanbul simidinden farklı olarak kaynar pekmez dolu kazanlarda ön haşlamaya tabi tutulur. Evliya Çelebi’nin XVII. yüzyılda kaleme aldığı Seyahatnamesinde Balkanlar’da simide "gevrek" denildiğini aktarması da bu ismin tarihsel köklerinin oldukça eskiye dayandığını göstermektedir (Dikkaya 2011). İzmir’de de Balkan kökenli nüfusun yoğunluğu ve geleneksel fırınların etkisiyle, gevrek hem isimsel hem üretimsel olarak yerel bir kimlik kazanmıştır. Özellikle XX. yüzyıl başlarında İzmir sokaklarında yaygınlaşan gevrek, kentin sosyal yaşamında öenmli bir yer edinmiştir. “İzmirliler simide gevrek demez, İzmirli olmayanlar gevreğe simit der.” söylemi de bu güçlü aidiyet duygusunun ifadesidir (Yentürk 2018).

Üretim tekniği bakımından klasik Türk simidinden belirgin şekilde ayrılmaktadır. İzmir Gevreği için; un, su, tuz ve mayayla hazırlanan hamur halka şekline getirilip kaynar pekmez çözeltisinde ön pişirilme yapıldıktan sonra susama bulanır ve fırınlanır. Bu çift pişirme yöntemi, dışının çıtır, içinin ise yumuşak olmasını sağlar. Ortalama ağırlığı 95–105 gramdır ve üretim süreci ustalık gerektirir.

İzmir Gevreği, 2021 yılında Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaretle tescillenerek hem üretim tekniği hem de İzmir’e özgü kültürel bağlamı ile yasal olarak korunma altına alınmıştır. Mahreç işareti ile tanımlanan bu ürün, İzmir’i ziyaret eden yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çeken gastronomik turizmin önemli bir bileşeni haline gelmiştir. Kentin tarihî semtlerinde faaliyet gösteren Arap Fırını, Kastamonulu Ali’nin Fırını ve Kör Ziya gibi mekânlar ile Zeynel Ergin ve Hasan Basri Erözbek gibi ustalar, bu kültürel mirasın bugüne taşınmasında ve ürünün kimliğinin korunmasında önemli rol oynamaktadır.

Referanslar

Dikkaya, M. (2011). Türkiye Kültür Portalı. İzmir Gevreği. https://www.kulturportali.gov.tr, (Erişim tarihi: 07. 05. 2025); Türkiye Kültür Portalı (2013). Simit ve Gevrek Üzerine.; Yentürk, E. (2018a). Gastronomik Ürün Olarak Sokak Lezzetleri: İzmir Sokak Lezzetleri Üzerine Bir Araştırma, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(104): 353–366.; Türk Patent ve Marka Kurumu (2021). İzmir Gevreği Coğrafi İşaret Tescil Belgesi. https://ci.turkpatent.gov.tr, (Erişim tarihi: 07. 05. 2025).

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: