Halka Tatlı

Gastronomi Anadolu Mutfağı

Halka tatlısının tam tarihi kökeni kesin olarak belirlenmemiştir, ancak benzer tatlılar tarih boyunca birçok kültürde görülmüştür. Halka etimolojik olarak Arapçada yüzük, halka, zincir baklası anlamında kullanılan “haklat” sözcüğünden alınmıştır. Tatlı ise eski Türkçe lezzet anlamında kullanılan “tatıg” sözcüğünden türemiştir. Bu tatlı bazen halk arasında tulumba tatlısı veya lokma tatlısı gibi isimlerle de anılmaktadır. Halka tatlısının kökeni tam olarak bilinmese de en gerçekçi anlatı şudur: Tarihler, 31 Mart 1942'ini gösteriyordu Kastilya ve Leon Kraliçesi I. Isabel ile Aragon Kralı II. Ferdinand tarafından Elhamra Sarayı’nda bir belge imzalanarak halka duyurulmuştur. Bu imzalanan belgede İspanya’da yaşayan ve Hristiyanlık dayatması yapılarak din değiştirmeye zorlanan İspanyol Yahudilerini yakından ilgilendirmektedir. Elhamra Kararnamesi olarak tarihe geçen bu belgede I. Isabel ve Aragon Kralı II. Ferdinand, İspanya’da yaşayan Yahudi vatandaşları ülkeden ne sebeplerle kovduklarını madde, madde belirtmiştir. 

Bu süreçte de tahtta kaldığı süre boyunca birçok başarıya imza atan II. Bayezid, İspanyol Yahudilerini altı aylık bir süre içinde ya din değiştirmeye ya da göç etmeye zorlayan Elhamra Kararnamesi sonrası İspanya’yı terk etmek zorunda bırakılan Yahudileri ülkenin kapılarını açmış, Kemal Reis komutasında Osmanlı deniz donanmasını İspanya’ya göndererek 150 bin Yahudi’nin kazasız bir şekilde Türk topraklarını gelmelerini sağlamıştır.

Osmanlı topraklarına gelen İspanyol Yahudileri, o zamanlar yoğunlukta olarak Kulebdibi Mahallesin taraflarına yerleşmiş ve Pera’da kültürlerine ait de derin izler bırakmışlardır. Öyle ki daha sonraları tarih sahnesinde Seferad Yahudiler adı ile anılmaya başlanacak olan İspanyol Yahudileri bu seyahatleri esnasında İspanyol kültürüne ait de birçok şey getirmişler bunlardan biri de İspanyol tatlısı “churros” olmuştur. 

Churros'un tarihi çok eski ve saygındır, bu tatlı aslında temelde bir atıştırmadır ve neredeyse efsanevi bir statü kazanmıştır. Her şey İspanya'da değil, Portekizli tüccarların geleneksel olarak kahvaltıda yenen altın rengi kızartılmış tuzlu hamur işi şeritleri olan youtiao'yu ilk kez tattığı Çin'de başladığı da bilinmektedir. Portekizliler bu inceliği İberya'da yeniden yarattığında, tuz yerine şeker ekleyerek ve şeritlerin artık tanıdık olan yıldızlı şeklini tanıtarak churro adındaki tatlıyı ortaya koymuşlardır. Çin'de youtiao “yağda kızartılmış şeytan” olarak tercüme edilen bu tatlı, atıştırmalık olarak çiftler halinde servis edilmektedir. Churro adını ise boynuzlarına benzediği söylenen churra koyunundan almıştır. Churros Tatlısı günümüzde Londra sokaklarında derin yağda kızartışmış leziz hamur çubukları üzerine şeker serpiştirilip, sıcak çikolata sosuna batırılarak servis edilmektedir. 

İstanbul’a gelen ve yerleşen İspanyol Yahudileri'nin “churros” tatlısı Galata Kulesi bölgesinde yerelleşmesinden dolayı yeni ad ve şekil alıp halka tatlısı adını almış olup Osmanlıdan günümüze kadar da bu isimle gelmiştir. Günümüzde Türkiye’nin dört bir yanında yapılmakta olup ramazan aylarının vazgeçilmez tatlısıdır. 2020 yılında Türk patent kurumu tarafından Adana halka tatlısına marka tescil belgesi verilmiş olup Adana ile özdeşmiştir.

Halka tatlısının İstanbul’a giden yolculuğunda görüşler var gibi görünse de, halka tatlısı, tulumba ve churros’un ortaçağ Arap mutfağında bir mirası paylaştığını, bu tür tatlıların bilinen en eski kökeninin İbni Sayyar el-Varak tarafından 1266 tarihinde kaleme alınan Kitâbü't-Tabîh’te (Yemekler Kitabı) yer alan “zalabiya müşebbek” adlı bir tatlı olduğunu bilinmekte olup halka tatlısına benzerliği ile o tarihlere dayandırılmaktadır.

Halka tatlısının yapılışında, üç su bardağı su, 100 gr. Margarin, iki buçuk su bardağı un, üç adet yumurta, iki yemek kaşığı irmik, bir yemek kaşığı nişasta, bir tatlı kaşığı toz şeker, bir tutam tuz, kızartmak için ayçiçek yağı, şerbeti için dört su bardağı su, dört buçuk su bardağı toz şeker, beş – altı damla limon suyu kullanılmaktadır.