Dünya Mutfakları
GASTRONOMİ
-
2020
Mutfak terimi, toplum içindeki yöresel kültürle özdeşleşmiş olarak yemek pişirme, yöntem, usul ve gelenekleri anlamını içermektedir. Damak zevkinin gelişmesiyle ortaya çıkan mutfak olgusu, tüketilen besin maddelerinin çeşit ve miktar olarak artması, yemeklerin hazırlanış şekli ile özgün yemek tariflerinin gelişmesi de, tıpkı insanın diğer uğraşı alanları olan bilim, teknik, düşünce ve en önemlisi sanat anlayışının gelişmesi gibi, uzun bir süreçten geçti. Yemek pişirmenin tarihini tarım ve hayvancılığın tarihinden ayırmak mümkün değildir. Çünkü yemek pişirirken kullanılan malzemeler, tarım ve hayvancılık sonucunda elde edilen ürünlerden seçilmektedir.
Mutfak kültürü ifadesi ise, beslenmeyi temin eden ve sağlayan yiyecek-içecek çeşitleri ile bu yiyecek-içeceklerin hazırlanma, pişirilme, muhafaza edilme ve tüketilme süreçlerini; bu süreçler içerisinde hazırlama mekânı, kullanılacak ekipmanı, yemek yeme ve içme alışkanlıkları ile bu çerçeve içinde oluşan, gelişen, inanış ve ortaya çıkan uygulamalardan meydana gelen kendilerine has bir kültür ve geleneksel bir yapıyı ortaya koyar. Bir toplumun beslenme adet ve usulleri, yaşama biçimi ve davranışları ile doğrudan ilişki halindedir. Yaşam biçiminin farklılaşması beslenme kültürünün de farklılaşmasına neden olmaktadır. İlk çağlardan bugüne kadar yiyeceklerini yetiştirmeyi ve içeceklerini hazırlamayı öğrenen insanoğlu bunları muhafaza etmeyi, saklamayı, pişirerek daha lezzetli hale getirmeyi öğrendi.
Dünya mutfakları; milli, yöresel, bölgesel ve yerel olarak sınıflandırılan yemek pişirme ve sunum usullerini tanımlar. Dünya mutfakları; hazırlamada kullanılan ve içerik olarak katılan malzemeler, coğrafi durum ve yapılar, pişirme usulleri, gelenekler, görenekler ve kültür yapısı özellikleri gibi çeşitli sebeplerden etkilenerek birbirinden farklılıklar gösterebilir. Yöresel ve bölgesel yiyecek-içecek içerikleri, adet, görenek ve alışkanlıkları ile bu içeriklere dahil edilen malzemeler o coğrafi bölgeye özgü olup, bölgesel mutfaklar tamamen kaynaklandıkları coğrafi bölgenin adı ile anılırlar ve söylenirler.
Medeniyetin başlangıcı gibi yemek pişirmenin başlangıcının da Mezopotamya olduğu kabul görmektedir. Mezopotamya’da gelişen mutfak Anadolu ve Mısır medeniyetlerini etkiledi. Avrupa mutfağı ise Eski Yunan medeniyeti sayesinde gelişti. Uzakdoğu mutfağının da temelini Çin mutfağı oluşturmaktadır. Çin mutfağı; Japonya, Tayland, Singapur, Endonezya ve Filipinler gibi tüm Uzakdoğu ülkelerini etkiledi. Ortaçağ Fransa’sında pek de görkemli olmayan Fransız mutfağı, 1533 yılında İtalya’dan Catherine ’nin Fransa’ya gelin gelmesiyle birlikte önem kazanmaya başladı. Saray, yeni tatlar olan dondurma ve pastanın yanı sıra, yeni sofra düzeni, çatal, kaşık ve bıçağı tanıdı.
Günümüzde dünyaca ünlü ilk üç mutfak; Türk, Fransız ve Çin mutfağıdır. Son asırda besin koruma, muhafaza etme, depolama, üretim, ulaştırma ve lojistik alanlarında önemli gelişmeler meydana geldi. Bunlara bağlı olarak, dünyadaki belirli bazı ülkelerde, şehir ve kasabalarda kendilerine has mutfaklarını yanında dijital teknolojinin gelişimiyle birlikte dünya mutfaklarına da erişim kolaylaşmıştır.
Çağdaş ve küresel bu dünyada iletişimin hızla ilerlemesine paralel olarak yeni farklı mutfaklar meydana gelmektedir. 1970’li yıllarda ortaya çıkan bu yeni farklı mutfaklar, kültürel birleştirmeleri sağlamalarına rağmen, bilinen hiçbir mutfak tarzına dâhil edilemezler. Füzyon mutfak bunlara örnek olarak gösterilebilir.
Referanslar
Bober, P. P. (2003). Sanat, Kültür ve Mutfak. İstanbul; Kitabevi Yayınları; Cvitello, L. (2008). Cuisine and Culture: A History of Food and People (İkinci baskı). New Jersey: John Wiley; Cointreau, A. (1998). Klasik Fransız Yemekleri. İstanbul: Dost Kitabevi; Snodgrass, M. E. (2004). Encylopedia of Kitchen History. Londra; Taylor and Francis; İzer, M. (2005). Dünyanın Vejetaryen Mutfağı. İstanbul: Dharma Yayınları; Woodwart, S. (1998). Klasik Akdeniz Yemekleri. İstanbul: Dost Kitabevi.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Akman, M. ve Mete, M. (1998). Türk ve Dünya Mutfakları, Konya, Selçuk Üniversitesi Yayınevi; Çekal, N., Önay Derin, D. ve Akman, M. (2012). Evaluation of Turkish Cuisine in Terms of Nutrition and Health, European Journal of Social Sciences, 34(1): 5-10.