Afyonkarahisar Sucuk Müzesi
Gastronomi Türk Mutfağı Müze Anadolu Mutfağı
Afyonkarahisar, 2023
-
2023
Bir et kurutma tekniği olan sucuk, baharatla kıymanın karışması ve bağırsağa doldurulmasıyla elde edilir. Avrupa kültüründe sucuğun yerini salam ve sosis almaktadır. Fransa ve İtalya’da sosisin iki bin yıllık bir reçete ile değişmeden yapılmaktadır. Sosis kelimesi Fransızca saucisse sözcüğünden gelmiş olup, salam ise İtalyanca salame sözcüğünden alınmıştır. Sucuk ise tamamen Türk kültürüne ait olup, Kâşgarlı Mahmud’un 1073 tarihinde kaleme aldığı Dîvânü Lugâti't-Türk adlı eserinde baharat, pirinç ve etle doldurularak pişirilen bumbar anlamında kullanılan suğut sözcüğünden gelmektedir. Sucuk hakkında ayrıntılı diğer bilgiyi ünlü seyyah Marco Polo şöyle anlatmaktadır, "Orta Asya’dan çıkıp at üzerinde çok uzun yolculuklar yapan Türkler ve Moğollar, bu yolculuklarda yanlarına yiyecek erzak olarak kurutulmuş et, içecek olarak da at sütünden yapılmış kımız alırlardı. Hatta bunun yanında sütü bile kurutarak katı ve sert bir yiyeceğe dönüştürüyorlar ve onu da uzun yolculuklarında kullanıyorlardı."
Sucuğun bu tarihi gelişimi ve Türk kültüründeki yeri de önem taşımaktadır. Sucuk Türkiye’nin sayılı illerinde kaliteli etler ve çeşit, çeşit baharatlarla harmanlanıp, kuzu bağırsaklarına basılarak geleneksel yöntemlerle yapılmaya devam etmektedir. Türkiye’de üretilen sucuklardan Afyon Sucuğu, Kayseri Sucuğu, Eskişehir Dövme Sucuğu, Aydın Deve Sucuğu ve Tokat Bez Sucuğu coğrafi işaret almış ürünler arasındadır. Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası'nın 31 Aralık 2003 tarihli coğrafi işaret başvurusu sonucunda, Afyon Sucuğu'nun bileşimini şöyle vermiştir; "ürün bileşiminde en az %15 oranından manda eti ve yaklaşık yüzde 85 oranında sığır eti kullanılmasıdır."
Afyonkarahisar, Orta Asya’dan gelen bilgi, birikim ve tecrübeler, tarihi göçler ile Anadolu’ya taşınmış, coğrafi ve sosyal yapısı sayesinde XIV. yüzyıldan itibaren önemli hayvancılık merkezi olmuştur. Afyonkarahisar’ın yüksek plato ve yaylarında haşhaş tohumunun içerdiği yüksek protein ve yağlar ile yetiştirilen hayvanlar, Afyon etinde ve sucuğunda şehre münhasır bir lezzete dönüşmüştür. XX. yüzyılların başında, Afyonkarahisar’ın coğrafi konumu sebebiyle geçiş ve ticaret noktası haline gelmiştir. 2000’li yılların başından kişisel merak sonucunda bıçak, kıyma makinesi ve sucuk yapımında kullanılan alet ve eşyaları derleyerek başlamış olan koleksiyon, 2020 yılı itibariyle kurumsallaşarak Afyon Sucuk Müzesi'nin temelleri atılmıştır.
Profesyonel olarak yürütülen çalışmalara neticesinde Afyon Sucuk Müzesi, ihtisaslaşma konusu hayvan yetiştiriciliği, kasaplık ve mutfak kültürünü de içine alan geniş bir perspektif ele alınmıştır. Müze içerisinde gezi yapan bireyin, müze içinde sergilenen bilgiler, belgeler, alet ve eşyalar XVIII. Yüzyılda mütevazı bir Anadolu şehri olan Afyonkarahisar’ın coğrafi işaretli ürünlerde, sanayileşme sürecindeki ilerlemeye tanıklık etmektedirler. Bu bakış açısıyla Afyon Sucuk Müzesi'nin hikâyesi böyle başlamış olup kentin üretim hikâyesi, bir mutfağın lezzet hikâyesi, bir sucuğun üretim hikâyesi ve bir mesleğin dükkanlar ile ticarileşme hikâyesidir.
Müze içinde sucuk yapımında kullanılan etin bölümleri, baharatlar, teraziler, kıyma makineleri, geleneksel kurutma yöntemleri gibi birçok bölümle ziyaretçileri şaşırtmaktadır. Afyon Sucuk Müzesi, Afyonkarahisar’ın kültürel mirasını yaşatan ve tanıtan hatta bölgesel anlamda kültür turizmine örnek bir müze olma özelliğini da taşımaktadır.
Referanslar
Türk Patent ve Marka Kurumu (2021). Türkiye’nin coğrafi işaretleri, https://ci.turkpatent.gov.tr, Erişim tarihi:18.12.2023; Kart, N., Saraç, Ö., Pamukçu, H., Sandıkcı, M. (2022). Afyon sucuğu üreticilerinin sürdürülebilir gastronomi kapsamında coğrafi işaret tesciline yönelik algıları. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (1): 381-404; https://www.nisanyansozluk.com, Erişim tarihi: 18.12.2023.