Kayseri Sucuğu
Gastronomi Doğal ve Kültürel Miras Anadolu Mutfağı Coğrafi İşaretli Ürün
Kayseri, 2024.
Günümüz Türkiye Türkçesinde sucuk sözü iki anlamda kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi baharatla karıştırılmış kıyma etin şişirilip kurutulmuş bağırsağa doldurulmasıyla yapılan et sucuğu, ikincisi ise bir ipliğe dizilmiş ceviz, badem içi gibi kuru yemişlerin nişasta ile koyulaştırılmış kaynar üzüm şırasına batırılarak elde edilen tatlı sucuğudur.
Bir et kurutma tekniği olan sucuk, baharatla kıymanın karışması ve bağırsağa doldurulmasıyla elde edilir. Avrupa kültüründe sucuğun yerini salam ve sosis almaktadır. Fransa ve İtalya’da sosisin iki bin yıllık bir reçete ile değişmeden yapılmaktadır. Sosis kelimesi Fransızca saucisse sözcüğünden gelmiş olup, Salam ise İtalyanca salame sözcüğünden alınmıştır. Sucuk ise tamamen Türk işi olup, Kâşgarlı Mahmud’un 1073 tarihinde kaleme aldığı Dîvânü Lugâti't-Türk adlı eserinde baharat, pirinç ve etle doldurularak pişirilen bumbar anlamında kullanılan suğut sözcüğünden gelmektedir.
Sucuk hakkında ayrıntılı diğer bilgiyi ünlü seyyah Marco Polo şöyle anlatmaktadır, Orta Asya’dan çıkıp at üzerinde çok uzun yolculuklar yapan Türkler ve Moğollar, çıktıkları bu yolculuklarda yanlarına yiyecek erzak olarak kurutulmuş et, içecek olarak ise at sütünden yapılmış kımız alırlardı. Hatta bunun yanında sütü bile kurutarak katı ve sert bir yiyeceğe dönüştürüyorlar ve onu da uzun yolculuklarında kullanıyorlardı diye belirtmiştir.
Sucuğun bu tarihi gelişimi ve Türk kültüründeki yeri bakımından önem taşımaktadır. Sucuk Türkiye’nin sayılı illerinde kaliteli etler ve çeşit, çeşit baharatların harmanlanıp homojen kıvamda, kuzu bağırsaklarına basılarak geleneksel yöntem ve tekniklerle yapılmaya devam etmektedir. Türkiye’de üretilen sucuklardan Afyon Sucuğu, Kayseri Sucuğu, Eskişehir Dövme Sucuğu, Aydın Deve Sucuğu ve Tokat Bez Sucuğu coğrafi işaret almış ürünler arasındadır.
Kayseri Sucuğu, 25.06.2002 tarihinde Kayseri Ticaret Odası’nın yaptığı başvuru ile coğrafi işaret almış ve tescillenmiştir. Kayseri Sucuğu çekilmiş sığır etinin sarımsak ve baharatlarla karıştırılarak yoğurulması ve bağırsaklara basılarak doldurulmasıyla üretilen sucuk çeşididir. Kayseri Sucuğu parmak şeklinde olup sarımsak ve kimyon aromasının baskın olduğu, belirgin şekilde yoğun bir tada sahiptir. Kayseri Sucuğu'nun yapımında, iki ile beş yaşları arasından sağlıklı erkek ya da doğum yapmamış dişi sığır eti ve doğal bağırsak kullanılır. Kayseri Sucuğu'nun iç ve dış rengi koyu kırmızı olmakla birlikte, sucuğun içinde bulunan iç yağdan dolayı ürün dokusunda, özellikle de dilimlenince mermer desenine benzer beyaz renkler bulunur.
Kayseri’nin coğrafi konumu ve iklim şartlarının elverişli olması nedeniyle çok eski tarihlerden beri yaygın olarak tarım ve hayvancılık yapıldığı bilinmektedir. Günümüzdeki gibi soğutucuların olmadığı dönemlerde, kesilen hayvanlarının etlerinin bozulmaması için et kurutma yöntemleri geliştirilmiş böylelikle Kayseri sınırları içinde sucuk üretimi geleneksel bir hal almıştır.
Kayseri’de, özellikle sonbahar mevsiminden hissedilen kuru hava şartları ile Erciyes Dağı'ndan esen rüzgâr geleneksel yöntemlerle üretilen sucuğun açık havada kurutulmasını mümkün kılmaktadır. Ülkemizde gece ve gündüz arasındaki yüksek sıcaklık farkının olduğu ve “pastırma sıcağı” olarak adlandırılan dönemlerde, gündüz 25 ve 30 derece arasında olan sıcaklık seviyesi, geceleyin sıfır ve beş derece arasında düşmektedir. Bundan ötürü gündüzleri sıcak havada fermante olan sucuklar gece soğuk havada aroması olgunlaşır ve yavaş, yavaş homojen bir kuruma gerçekleştirir. Kayseri Sucuğunun kendisine has belirgin tadının oluşmasında, Asurlu tüccarların Anadolu’da kurdukları ticaret pazarlarının merkezi olan ve Kayseri’de bulunan Kültepe Kaniş-Karum’un yani Kaniş pazarının olması, Kayseri’nin İpek Yolu üzerinden bulunması bundan ötürüde farklı coğrafyalardan ve ülkelerden gelen kırmızı tozbiber, kimyon, karabiber gibi birçok baharata kolaylıkla ulaşabilmesi önemli rol oynamıştır. Kayseri gastronomisi ve mutfak kültüründe de önemli yeri sahip olan Kayseri Sucuğunun tarihi metinlerde de ismi anılmaktadır. Ünlü seyyah Evliya Çelebi XVII. yüzyılda yazdığı seyahatnamesinde Kayseri Sucuğu ile ilgili “makulat ve imalata has beyaz ekmeği, lavaş yufkası, katmerli böreği, lahm-ı kadit namsı ile şöhret bulan kimyonlu sığır pastırması ve nilskli et sucuğu başka bir tarafta yoktur ve bu sucuk İstanbul’a hediye olarak gider” şeklinde ifade etmiştir.
Kayseri Sucuğu'ndan kullanılan karışımlar bütününün seçilmesi, hazırlanması, sucuk için hazırlanan kıymanın yoğrulması, bağırsakların ıslatılması, bağırsaklara doldurulması ve parmak sucuk şekline getirilmesi aşamaları ustalık gerektirmektedir. Bundan ötürüdür ki Kayseri Sucuğu'nun yapımında yerel ustaların bilgi birikimi ve tecrübesi çok mühimdir. Sucuğun ne kadar süre yoğrulacağını ustalar belirler. Yoğrulma işlemi bitmiş olan sucuk harcı, orijinal kuzu bağırsaklarına basılır ve fermantasyon sonucu pH değerine ulaşan sucuklar uzun süre muhafaza edilmesi için saklanılır.
Kayseri Sucuğu, yüzde 70 yağlı sığır eti, yüzde 20 sığır iç yağı, yüzde 22 tatlı kırmızı toz biber, yüzde 35 acı kırmızıbiber, yüzde 1,6 tuz, yüzde 4 karabiber, yüzde 4 yenibahar, yüzde 1,4 sarımsak, yüzde 22,5 kimyon, yüzde 2 kekik ve yüzde 1 su bileşenleri ile oluşur. Bu bileşenler hazır hale getirildikten sonra sığır eti ve iç yağ kıyma makinesinden geçirilir. Elde edilen kıymaya, makineden geçirilmiş sarımsak, tuz ve baharat ilave edilerek yoğrulur bu işlem sonucunda sucuk harcı hemojen kıvama getirilir. Hazırlanan sucuk harcı dolum makinesi ile doğal bağırsaklara basılarak doldurulur. Doldurulan bağırsaklar, Kayseri Sucuğu'na has olan parmak şeklini alabilmesi için 10-12 santimetre uzunluğunda boğumlar olacak şekilde ip ile bağlanır ve kanca yardımıyla aşağıdan yukarıya doğru asılarak sallandırılır. Asılan sucuklar yaklaşık bir hafta gün boyunca nem, hava sirkülasyon hızı ve sucuğun ne oranına göre kurutulmaya bırakılır. Kurutulma oranına ulaşan sucuklar afiyetle yenir.
Referanslar
https://www.nisanyansozluk.com/kelime/sucuk, (Erişim tarihi: 14.01.2024); https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/37897, (Erişim tarihi: 14.01.2024); Gülensoy, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlerin Köken Sözlüğü I-II, Ankara: TDK Yayınları, (Erişim tarihi: 14.01.2024); Türk Patent ve Marka Kurumu (2021). Türkiye’nin coğrafi işaretleri. https://ci.turkpatent.gov.tr/, (Erişim tarihi: 14.01.2024).