Afyonkarahisar
Yerleşim Merkezi / Destinasyon Kültürel Miras Destinasyonu UNESCO Yaratıcı Ağına Dahil Kent
-
2019
Ege Bölgesi’nin doğusunda yer alan Afyonkarahisar Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri sınıflandırmasına göre İç Ege/İç Batı Anadolu Bölgesi’nin TR 33 Manisa alt bölgesi içinde yer alıyor. Afyonkarahisar ili, merkez ilçe dahil 18 ilçe ve 423 köyden oluşuyor. İlde bir il belediyesi, 17 ilçe belediyesi ve 59 belde belediyesi olmak üzere 77 belediye teşkilatı bulunuyor. İl, 1451 yılında Kütahya’da bulunan Anadolu Beylerbeyliği'ne (eyaletine) bağlı bir sancak iken 1685 yılında Hüdavendigar (Bursa) vilayetine bağlandı, Tanzimat'tan sonra da Kütahya’ya bağlı bir ilçe oldu. 1914’te bağımsız sancak olan Afyon, Cumhuriyet döneminde ise Afyonkarahisar ismiyle il statüsünü aldı. İlin toplam nüfusu, TÜİK’in Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı verilerine göre 2018 yılında 725.568 kişidir. İlin yüzölçümü 14.016 kilometre2 olup nüfus yoğunluğu 2018 yılı itibarıyla 51 kişi/k metrekaredir. Bu değer yoğunluğu 105 kişi/k metrekare olan Türkiye ortalamasının altındadır.
Afyonkarahisar ili sekiz bin yıllık tarihi geçmişine bağlı olarak topraklarında birçok medeniyete ev sahipliği yaptı. Sırasıyla Hititler, Frigler, Lidyalılar, Persler, Hellenler, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar Afyonkarahisar il sınırları ve yakın çevresinde hüküm sürdü. Coğrafi konum açısından il bir kavşak noktası olma özelliği taşıyor. Yıllar itibarıyla ilde birçok tarih ve kültür çeşitliği görülüyor. Afyonkarahisar ili jeotermal kaynak açısından önemli bir potansiyele sahiptir. İlde Ömer-Gecek-Kızık-Uyuz, Gazlıgöl, Heybeli-Çay-Çobanlar ve Sandıklı jeotermal sahalarından farklı sıcaklıklarda temin edilen toplam 1940 litre/saniye debide termal kaynak üretiliyor. Afyonkarahisar ilinde kültürel ve tarihi değerlerin varlığı son derece önemlidir. Bunların başlıcaları Ağzıgüzel İnleri, Ağındağı Kaya Yerleşimleri, Ayazini, İnpazarcık, Yedikapılar Kaya Yerleşimi, Docimeium antik kenti ve Kahya Tepesi Höyüğü, Gelenia, Apameia ve Amorium Antik Kentleri, Frig yerleşimlerine özgün kaya oyma yerleşimleri ve Bizans mezarlarıdır. Ayrıca il genelinde birçok doğal turizm çekiciliği bulunuyor. Milli parklar, tabiat parkları, sulak alanlar, göl ve göletler önemli doğa turizm alanlarıdır.
Afyonkarahisar’ın Arkeoloji Müzesi, Zafer Müzesi, Bolvadin Belediyesi Kent Müzesi ve Sultan Divani Mevlevihanesi olmak üzere dört müzesi bulunuyor. Frigya vadileri ve örenyerleri ile oldukça ün salan ilde, jeolojik yapısına bağlı olarak il sınırının kuzeyinde peribacaları bulunuyor. İhsaniye, İscehisar, Bayat ve Bolvadin ilçelerinde değişik biçimlerde, şapkalı veya şapkasız çok sayıda peribacası ziyaretçilere açıktır. Sahip olduğu tarihi ile Türkiye açısından oldukça önemli bir yere sahip olan Afyonkarahisar’ın Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı, Zafer (UTKU) Anıtı, Kocatepe Anıtı, Afyonkarahisar Hava Şehitliği, Yüzbaşı Agâh Efendi (Kurtkaya) Şehitliği, Çiğiltepe Şehitliği gibi savaş alanları turizmine yönelik birçok şehitliği mevcuttur.
Sahip olduğu termal turizm potansiyeline yönelik olarak Afyonkarahisar’da hizmet veren beş yıldızlı termal otel işletme sayısı (merkezde yedi, Sandıklı’da üç) 10’dur. 2018 yılının verilerine göre ilde turizm işletme belgeli 25 ve belediye belgeli 62 işletmede (devre mülk ve villa yatak kapasiteleri hariç) toplamda 6.768 oda ve 16.306 yatak kapasitesi bulunuyor. Afyonkarahisar ilinde belediye belgeli tesislerdeki yerli ve yabancı talep il bazında incelendiğinde, yabancı talep ildeki 453.816 olan toplam talebin yüzde 0,9’unu; yerli talep ise yüzde 99,1'ini oluşturuyor. Turizm işletme belgeli tesislerdeki yabancı talep ildeki 585.647 olan toplam talebin yüzde 3,4’ünü; yerli talep ise yüzde 96,6’sını oluşturuyor.
Afyonkarahisar ilinde Frigya Vadileri Yürüyüş ve Bisiklet Rotası ile Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı Kocatepe Bölümü Tur Güzergahı olmak üzere mevcut iki tur güzergahı bulunuyor. Afyonkarahisar ili içerisinde kalan ve Rota 1 olarak tanımlanan Frig Yolu, Ankara- Afyonkarahisar karayolu üzerinde bulunan Seydiler beldesi ile başlayıp Sarıcaova Köyü'nde sonlanıyor. Rota üzerindeki yürüyüş ve bisiklet yolu Alanyurt, Selimiye, Ayazini Demirli, Bayramaliler, Üçlerkayası ve Döğer yerleşimlerinden geçiyor. Frig Yolu turu için gelen ziyaretçiler bu güzergah içinde doğal yollarla oluşan peribacalarını, Frig, Roma ve Bizans dönemlerinde yapılan kaya yerleşmelerini, birçok örenyerini, tarihi yapıları ve rekreasyon alanlarını ziyaret edebiliyor. Bunların yanı sıra Sarıcaova Köyü'nde ziyaretçilerin konaklamaları için Frig Evi bulunuyor. Vadilerde bulunan ilginç jeomorfolojik oluşumlarla birlikte oyularak hazırlanan (mağara) yerleşim birimleri ve Frig, Roma, Bizans gibi farklı uygarlıkların sivil yapıları doğal ve kültürel peyzaj yaratıyor.
Afyonkarahisar mutfağı halk kültürünün etkileriyle kendine özgü bir çeşitlilik sunuyor. Zengin bir yemek kültürüne sahip illerden olan Afyonkarahisar mutfağı ağırlıkla hamura ve ete dayalı olmakla birlikte kaymak ve lokum gibi kendi üretimine dayanan birçok çeşitliliği de barındırıyor. 2019 yılında “UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı”na giren Afyonkarahisar ilinin yemek kültürü; et yemekleri, sebze yemekleri ve buğdaydan yapılan yiyecekler olarak gruplandırılıyor. En önemli et yemekleri, parça et, yoğurtlu et, işkembe yemekleri, Özbek pilavı ve paçık; sebze yemekleri ise afyon salatası, patlıcan yemekleri, ilibada dolması, sırt dolması, şakşuka ve zürbiyedir. Buğdaydan yapılan yiyecekler, bulgur, düğün, gece yemekleri ile hamur işleridir. İlin zengin mutfağı özellikle düğün, doğum ve asker yemeklerinde kendini belli ediyor. Kalabalık olarak meydan sofralarında yenen bu yemekler, geleneksel sofra adabı ve buraya özgü bir sıraya dayanıyor. Bu yemeklere belli bir sırayı takip etmesinden dolayı ‘‘sıra yemeği’’ deniliyor. Sıra yemekleri çorba ile başlıyor, et yemeği ve mevsime göre sebze yemeği ile devam ediyor. Sıra yemeklerinin vazgeçilmez yiyeceği börek olup yanında vişne hoşafı ile ikram ediliyor. Arkasından tatlı yendikten sonra bamya yemeği geliyor ve yemek duası ile sona eriyor.
Yararlanılan Kaynaklar
Cüra, Ü. İle 11. 12. 2019 tarihinde yapılan görüşme. (Görüşen: E. Babaç); Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2019). Afyonkarahisar İli Turizm Master ve Eylem Planı. Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Valiliği.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2020). https://afyon.ktb.gov.tr/, (Erişim tarihi: 15.12.2020).