Türkmenistan, Orta Asya’nın güneyinde yer almaktadır. 27. 10. 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanan Türkmenistan’ın toprakları 491,21 bin kilometre kareyi kapsamaktadır. Toprakları batıdan doğuya 1.100 kilometre, kuzeyden güneye ise 650 kilometre uzunluğa sahiptir. Ülkenin kuzeybatısında Kazakistan, kuzeydoğusunda Özbekistan, güneydoğusunda Afganistan ve güneyinde İran yer almaktadır. Türkmenistan topraklarında 6,2 milyondan fazla insan yaşamaktadır ve bu topraklarda yaşayanların mutfak kültürüne Türkmenistan mutfağı denilmektedir.

Diğer Orta Asya ülkelerinin mutfak kültürlerinde olduğu gibi Türkmenistan halkının mutfak kültürünü de belirleyen temel faktör, yüzyıllar öncesine dayanan göçebe ve bozkır kültürüdür. Nitekim Türkmenistan mutfağı kullanılan malzemeler açısından diğer Orta Asya mutfak kültürleri ile benzerlik gösterse de, mutfaklarında kullandıkları birçok teknik kendilerine özgüdür. Bununla birlikte, Türkmenistan mutfak kültürünün şekillenmesinde diğer Türk devletleri (özellikle Özbekistan ve Kazakistan) ile birlikte İran, Rusya ve Moğolistan mutfakları etkili olmuştur. Hazar Denizi doğusunda bulunan bölge mutfağı Anadolu mutfak kültürü ve özellikle de Yörük mutfak kültürü ile benzerlik göstermektedir. Bununla birlikte, Türkmenistan mutfak kültüründe önemli bir yere sahip olan pilav ve mantı tariflerinde Uzakdoğu mutfağının (özellikle Çin) etkileri görülmektedir.

Türkmenistan coğrafyasında tarım oldukça önemli bir yere sahiptir. Öyle ki tarım ihracatçısı konumunda olan ülkede birçok sebze ve meyve çeşidi yetiştirilmektedir. Meşhur Karakum Çölü ülkenin büyük bir kısmını kaplasa da Türkmenistan zengin tarım alanlarına sahiptir. Türkmenistan’ın başlıca üç nehri olan Ceyhun (Amudarya, 2.620 kilometre), Tejen (1.150 kilometre) ve Murgab (978 kilometre) yine tarım yapılabilmesi için zengin fırsatlar sunmaktadır. Özellikle Karakum Kanalı 1.100 kilometre uzunluğu ile tarım sektörüne önemli katkı sağlamaktadır. Bu durum meyve-sebze ve tahıl çeşitliliğine de (domates, patates, kavun, kabak, üzüm, kayısı, elma, nar, buğday vb.) yansımaktadır. Özellikle tahıllar, Orta Asya’nın beslenme temelini oluşturmaktadır ve Türkmenistan mutfak kültüründe de buğday, pirinç, darı ve arpa başlıca tahıl ürünleridir. Pirinç genellikle yemek ve tatlı yapımında kullanılan bir besindir. Türkmenistan’da kavun (400 çeşide yakın kavun yetiştirilmektedir) ve kabak oldukça meşhurdur. Özellikle kabağın yemeği, kavurması, tatlısı, böreği vb. yapılmaktadır. Bununla birlikte, kavun kurusu Türkmenistan’da oldukça meşhurdur ve kavun bayramı geleneksel olarak kutlanmaktadır.

Türkmenistan mutfak kültüründe; pilavlar, şiş kebaplar, haşlamalar ve dolmalar en yaygın yemek gruplarıdır. Türkmenistan’ın en bilinen yemekleri arasında Türkmen pilavı (Türkmen palaw) yer almaktadır. Özellikle etli Türkmen pilavı Türkmenistan’da düğünlerin, kutlamaların ve bayramların vazgeçilmez ikramları arasındadır. Türkmen pilavı genellikle koyun eti ile yapılmaktadır. Bunun dışında, tavuk ya da av hayvanı etleri kullanılarak da yapılabilmektedir. Ana malzemeleri pirinç, et, havuç, soğan, sarımsak, tereyağı, tuz ve karabiberdir. Müslüman bir devlet olan Türkmenistan’da her perşembe günü Türkmen âdeti olarak fazladan pilav yapılır ve komşulara dağıtılır. Yine Türkmen mantısı, tandırda sallanan koyun, işlekli (halaç işlekli), fitçi/gubadag fitçi (etli Türkmen böreği), doğrama (dograma), gutap (bir çeşit börek) Türkmenistan mutfağında öne çıkan yiyeceklerdir.

Doğrama Türkmenistan’da özellikle düğünlerde hazırlanan milli bir yemektir. Gelin almasından sonra damat tarafından misafirlere ikram edilen bu yemek, Türkmen kültürünün önemli bir parçasıdır. Doğrama yemeğini yapmak için kırmızı kemikli et, domates sos (domates-biber ve domates salçası) ve soğan gerekmektedir. Haşlanan etlere ayrı bir kapta hazırlanan domates sosu eklenir. Etler ve pişirilen ekmek el ile küçük küçük parçalara ayrılır. Soğanlar küçük küçük doğranır. Et, ekmek ve soğan üçlüsü iyice harmanlanır ve isteğe bağlı olarak kalan haşlama suyu biraz eklenebilir. Ekmeğinin (petir) hazırlanması için de un, tuz ve su gerekmektedir. İşlekli (ıshlekli) ise bir tür Türkmen böreğidir. Geleneksel tarife göre hazırlanan işlekli kumda ya da közde pişirilebilmektedir. Nitekim günümüzde geleneksel yöntemler sadece özel günlerde (düğün, bayram, kutlama gibi) uygulanmaktadır. Yine geleneksel yemekler genellikle büyük kazanlarda hazırlanır. Türkmenistan mutfağında öne çıkan diğer lezzetler; kadili gutap (balkabağı böreği), gızzırma (gözleme), nohutlu çorba, kavurma (govurma), kelleba şayak gaynatması (kelle paça çorbası), et/balık tamdırlaması, gelin budu köfte, badamjan gatlamasy (patlıcan katlaması), shashlyk/şişlik (kuzu şiş), samsa böreği, petir çörek, unaş (erişteli Türkmen kebabı), Türkmen mantısı (manty) vb. artırılabilir. Türkmenistan mutfağında yapılan mantı kendine özgü mantı tenceresinde yapılır ve buharla pişirilir.

Türkmenistan mutfak kültüründe ekmek de oldukça önemli bir besindir. Türkmenistan mutfağında ekmeklerin pişirilmesi için tandır (genellikle evin dışında, bahçede bulunur) kullanımı yaygındır. Türkmenistan’da ucunda çiviler bulunan ve dürtgüç olarak tanımlanan bir alet yardımı ile hamur üzerinde delikler açılarak ekmeğin daha iyi pişmesi sağlanır. Mayalı hamurdan yapılan çörek, mayasız olarak yapılan pelir, yağlı petir (mayasız ekmek), kızarmış ekmek (qavurtmaçlı çörük) ve külçe (unu süt ve yumurta ile karıp, hamur halinde tandırda pişirmek) başlıca ekmek çeşitleridir. Ekmek, yemek ile birlikte yenilebildiği gibi; ekmekten et, süt ve türevleriyle türlü yemekler de yapılabilmektedir. Ekmek çeşitliliği ile birlikte etli, sütlü ve pirinçli yemekler Türkmenistan mutfağının temelini oluşturmaktadır.

Türkmenistan mutfağında ana protein kaynağı süt ürünleridir ve özellikle katık, kımız, yoğurt, goyutmak (ağız), gaymak, çal, süzme (torba yoğurdu), ayran, kurut/gurt (havayla kurutulmuş peynir) yaygın olarak tüketilmektedir. Türkmenistan mutfağı bölgelerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin; Çerçer bölgesinde et ve meyve tüketimi yaygın iken Hazar Denizi kıyısında kalan bölgelerde deniz ürünleri tüketimi yaygındır. Dünyanın en büyük gölü unvanını taşıyan Hazar Denizi 50’den fazla balık türü (beluga, mersin balığı, akbalık, ringa balığı, tekir balığı, levrek vb.) ile Türkmenistan mutfağı için zengin çeşitlilik sunmaktadır. Kurutulmuş balık da Türkmenistan mutfağında tüketilmektedir. Güneyde Kopet Dağları, doğuda Amuderya Nehri ve kuzeyde Üstyurt Platosu ile doğal sınırlara sahip olan ülkenin mutfağında av hayvanları da (ceylan, geyik, tavşan, keklik, yaban ördeği ve kazı gibi) önemli yer tutmaktadır.

Türkmenistan mutfağında içecek kültürü de oldukça zengindir. Özellikle Türkmen geleneğinde çay önemli bir yere sahiptir. Öyle ki Türkmenler misafirleri geldiğinde öncelikle çay ikram etmektedirler. Çay çeşitlerinden en fazla yeşil çay (gök çay) tüketimi yaygındır. Çay için özel çay setleri kullanılmaktadır. Türkmenistan’da çay “çeynek” adı verilen özel kaplarda içilmektedir ve günün her saatinde çay içilebilir. Bununla birlikte ayran, çakıf (üzümden yapılan bir çeşit içki), kımız, kefir vb. içecekler Türkmenistan mutfak kültüründe yaygın olarak tüketilebilmektedir.

Türkmenistan mutfak kültüründe temel hayvansal gıda olarak koyun ve keçi yetiştiriciliği yaygındır. Etlerin tuzlanarak ve güneşte kurutularak muhafaza edilmesi tercih edilir. Tuzlanarak kurutulan etin işlemine “kakmaç” adı verilir. Türkmen mutfağında genel olarak hayvan yağları da ağırlıklı olarak kullanılmaktadır. Sadeyağ, kuyruk yağı ve iç yağı en fazla tüketilen yağ çeşitlerindendir. Bununla birlikte, günümüzde pamuk yağı tüketimi de yaygınlaşmıştır.

Türkmenistan mutfak kültüründe tatlılar da önemli bir yere sahiptir ancak günlük hayatta tatlı fazla tüketilmemektedir. Bunun yerine özel günlerde tatlı tüketimi daha yaygındır. Genellikle kurutulmuş meyve, bal, ceviz, Antep fıstığı veya badem birçok tatlı tarifinde yer alır. Tatlılar genellikle çay tamamlayıcılarıdır. Helva (halva), şekşeki, katlama, nabat/navat, pişme, kabak tatlısı Türkmenistan mutfağının bilinen tatlılarındandır. Yine Türkmenistan’da Nevruz kutlamalarında yapılan semeni ya da semene tatlısı önemli bir tatlı çeşididir.

Türkmenistan mutfak kültüründe sofra adabına ayrı bir önem verilmektedir. Üç öğün (sabah-öğle-akşam) olarak yenen yemeklerin en önemlisi akşam yemeğidir. Ailenin bütün fertleri akşam yemeğinde bir arada olmaya özen göstermektedirler. Genellikle evin en büyük erkeği yemeğe ilk başlayan kişidir. Yemek genel olarak yere serilen saçak adı verilen yer sofralarında yenilmektedir. Yemek yenilen alanlar genellikle sadedir (mobilyasız) ve duvarda sadece parlak renkli yün bir halı asılıdır. İslamiyet’in ağırlıklı olduğu ülkede yemek dini ritüellerde önemli yer tutar ve yemeğe dua ile başlanır. Nevruz, bölgede kutlanan önemli bir bayramdır ve bu bayramda yedi taham adında özel bir yemek pişirilmektedir.