Moğolistan Mutfağı

Gastronomi Dünya Mutfağı

Orta Asya’nın kuzeyinde yer alan, Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’na bağlı özerk cumhuriyet ve bölgeler ile Kazakistan’la komşudur. Moğolistan coğrafyasının büyük bölümü yayla görünümündedir. Güneydoğusunda bulunan Gobi Çölü’nün dışında ülkede birçok dağ silsilesi yer almaktadır. Gobi hariç Moğolistan’ın büyük bölümü, hayvancılık için uygun olan çimenlik ve çayır şeklindedir. Sert kara iklimi Moğolistan’da tarım süresinin kısa olmasına neden olmaktadır. Sınırlı sürede ekilen tahıl ürünleri arasında patates, sebzeler (lahana, havuç, pancar, kuru soğan, sarımsak, salatalık, domates, kabak) ve yem bitkileri sayılabilir. Sınırlı miktarda buğday, havuç, patates yetiştirilir. Ekonominin temeli hayvancılığa dayanmakla birlikte, süt ve süt ürünleri de ithal edilmektedir.

Moğol göçebelerin sofrasında etli yemek önemlidir. Kış ve bahar dönemi gibi soğuk zamanlarda etli yemek fazla tüketilmektedir. Koyun, keçi, dana ve at eti en çok tüketilen hayvanlardır. Yemeklerinde sebze kullanmayan göçebeler sakatatları da besin değeri yüksek olduğu için tüketirler. Göçebe yemeklerinin ana baharatı yabani soğan ve tuzdur. Moğol göçebelerin bir diğer önemli temel besin ürünü süttür. Süt farklı şekillerde işlenerek, depolanarak da uzun süre tüketilebilen bir üründür. Süt kaynatılmakta, kaymağı alınmış sütten yoğurt yapılmaktadır. Yapılan yoğurttan uzun süre bozulmayacak aaruul (kurutulmuş yoğurt) adı verilen kuru bir yemiş yapılarak, depolanmaktadır. Aaruul, kış ve bahar aylarında günlük olarak tüketirler. At sütünden yapılmış yoğurdun suyunun toplanarak mayalandırılması ile yapılmış kımız adı verilen özel günlerde tükettikleri ayrı bir içecekleri bulunmaktadır.

Mantı, Moğolistan mutfağından dünyaya açılan bir yemektir. Mantının değişik türevleri Moğolistan’dan İtalya’ya (ravioli) kadar uzanmaktadır. Moğolistan’ın geleneksel yemekleri arasında yer alan buuz, içine et ve sebze konarak da yapılan mantı benzeri bir yemektir. Hayvan etinin buuz gibi baharatlarla karıştırılarak hamur içine sarılıp düz hâle getirilmesi ve yağda pişirilmesi ile yapılan khuushuur bayramlarda ve törenlerde tüketilen geleneksel bir Moğol yemeğidir. Nevruz bayramında yedi çeşit malzemenin (pirinç, un, kurt kurutulmuş peynir, et, yağ, tuz ve herhangi bir meyve) birleştirilmesiyle çorba kıvamında Nevruz köcesi yapılmaktadır. Hamurdan yapılan ve yağda kızartılan şekersiz yiyecek olan Baursak ile kurban bayramından önce ölülerin ruhu için verilen şeh yemeği olarak ifade edilen Besbarmak’da bir diğer geleneksel yemektir.

Yararlanılan Kaynaklar

Altay, H. (1998). Anayurttan Anadolu’ya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları; Belge, M. (2016). Tarih Boyunca Yemek Kültürü. İstanbul: İletişim Yayınları; Khaltar, M. (2013). Moğolistan’ın Ekonomik Yapısının Analizi (2000-2012) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Kyenpyeil, J. (2013). Halk Dini ve Kitabi (Resmi) Din Ayrımı Bağlamında Moğolistan Kazaklarının İnanç ve Uygulamaları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü; Paker, M. (2019). Ülke Tanıtımı: Moğolistan, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (3): 157-168.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Dalkhaa, S. (2019). Moğolistan Göçebe Kültürlerinin Etnoarkeolojik Açıdan İncelemesi (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.