Marmara Bölgesi Mutfağı
Gastronomi
-
2020
Bölgenin batısını Trakya toprakları, doğusunu Kocaeli Yarımadası oluşturmaktadır. Merkezi Bursa olan Güney Marmara ise verimli ovalara sahiptir ve yükseltileri en az olan bölgedir. Bölgenin kuzeyini Karadeniz çevrelemektedir. İsmini, etrafını çeviren Marmara Denizi’nden almaktadır. İstanbul, Bursa, Kocaeli (İzmit), Sakarya (Adapazarı), Bilecik, Balıkesir, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Çanakkale, Yalova illeri ile nüfus yoğunluğu en yüksek olan bölgedir. Bursa’daki Uludağ 2543 metre ile bölgenin en yüksek noktasıdır. Trakya’daki yükseltiler ise kuzeyde Yıldız, güneyde Işıklar ve Koru dağlarıdır. Bu dağlar arasında Ergene Havzası bulunmaktadır. Yenişehir, İnegöl, Bursa, Karacabey ve Gönen gibi verimli ovalar bölgenin güneyinde yer almaktadır. Sakarya, Susurluk, Meriç ve Ergene bölgedeki akarsulardır. Ulaşım ve stratejik yönden hayati önem taşıyan İstanbul ve Çanakkale boğazları da bu bölgededir. Marmara Bölgesi’nde, Akdeniz ikliminin yanı sıra Karadeniz ikliminin etkileri de vardır. İç bölgelerde iklim sertleşerek, kışın soğuk ve karlı geçer, yüksek kesimlerde ormanlar bulunmaktadır.
Marmara Bölgesi zengin bir tarihi geçmişe sahiptir. Roma, Bizans ve Osmanlı imparatorluklarına başkentlik yapan İstanbul’da farklı etnik gurupların bulunması mutfak kültürünün çeşitlenmesinde önemli bir etkiye sahiptir. Bölgenin coğrafi konumu, bitki örtüsü, iklim şartları ve zengin tarihi mutfak kültürünün şekillenmesine katkı sağlayan unsurlardır. Bölge her ne kadar tahıl, sebze ve meyve tarımına elverişli alanlara, hayvancılığı geliştiren otlaklara, balık yönünden zengin denizlere sahip olsa da tarih boyunca bir çekim merkezi olmasından dolayı Türk yemeklerinin en zengin çeşidi ve en rafine biçimleri İstanbul mutfağında yer almaktadır. Bölge bu tarihin ve coğrafyanın derin etkilerini taşıyan bir sentezdir. Saraya odaklanan, oradan katmanlaşarak şehre yayılan mutfak kültürü ile ilgili saray usulü ve halk usulü gibi ifadeler yemek reçetelerine de yansımaktadır.
İstanbul dışında Osmanlı ve Selçuklu Devletlerine ev sahipliği yapan Bursa, Marmara Bölgesi’nde önemli bir merkez olarak öne çıkmakta ve zengin bir mutfak kültürüne sahip olmaktadır. Bölgenin tarıma elverişli topraklara sahip olmasının da etkisi bulunmaktadır. Günümüzde sanayileşme ile geleneksel lezzetlerden uzaklaşmaya başlansa da hala yörede sıklıkla hazırlanan; tarhana çorbası, sipsi, zeytinyağlı kestaneli lahana dolması, kaçamak, Bursa mumbarı, ciğer sarması, kestane şekeri, İskender kebap, İnegöl köfte, pideli köfte ve kemal paşa tatlısı geleneksel olarak hazırlanan yemeklerdir.
Trakya ise, Edime ve Tekirdağ’da markalaşan köfteleriyle ünlüdür. Kavun dolması, bal helvası, gerdaniye, helvai hakani Edirne saray mutfağından günümüze ulaşan lezzetleridir. Trakya Bölgesi’nde hayvancılığın dolayısıyla da mandıracılık sisteminin gelişmesi zengin yoğurt ve peynir kültürüne sahip olmasını sağlamaktadır.
Ege ve Marmara Denizi’ne kıyısı olan Balıkesir, merkezi bir konuma sahip olup İstanbul, İzmir ve Bursa’ya komşudur. Zeytin, zeytinyağı, beyaz ve kırmızı et, süt ve süt ürünleri, sebze, meyve gibi tarımsal ürünler bakımından zengindir. Yöre mutfağında ot yemekleri de sıklıkla kullanılır. Hayvancılık gelişmiş olduğundan hayvansal ürünlerin tüketimi de yaygındır. Bunun yanında deniz ürünleri, hamur işleri de sıklıkla tüketilir. Keşkek, tirit, sura, mafiş tatlısı, Ayvalık tostu ve hoşmerim en bilinen yemekleridir.
Yaklaşık beş bin yıllık tarihi olan Çanakkale, Homeros’un, Heredot’un ve Aristo’nun yaşadığı, zeytin ve zeytinyağının yanı sıra, üzüm ve şarapları ile zengin bir geçmişe sahiptir. Tarih, doğa ve kültürle iç içe geçen kent hem Türkiye’nin hem de Asya Kıtası’nın en batı ucundadır. Yörede Ege ve Akdeniz mutfak kültürü hakimdir. Göçler, iklim ve coğrafi özelliklerin yanı sıra, Yörük, Rum ve Yahudi kültürleri de yörenin mutfağının şekillenmesinde etki olan faktörlerdir. Ermenilerin herissa ve topik adını verdikleri yiyecek, Rumların uskumru dolması, Yahudilerin dalak dolması sıklıkla tüketilir. Bayramiç beyazı, Bayramiç elması, Ezine peyniri ve Bozcaada çavuş üzümü ile coğrafi işaretli ürünlere sahiptir. Şarap, peynir helvası, basma helvası, börülce köftesi, metez, yumurtalı tiken, melki yemeği, çırpma, tumbi, keşkek gibi çeşitli yerel lezzetleri bulunur. Kıyı kesimlerde balık tüketimi yaygındır. Bozcaada ve Gökçeada da Ege’nin ot yemekleriyle birlikte şarap üretimi de önemli bir yer tutmaktadır.
Marmara Bölgesi’nde farklı dinlere ve kültürlere mensup toplulukların yaşamış olması ve halen bölgede mevcudiyetlerini koruması mutfak kültürünün de zenginleşmesinin nedenidir. Bölgede gelenek ve göreneklerle bağlantılı özel günlere özgü yemekler de bulunmaktadır. Loğusa şerbeti, armut kurabiyesi, cevizli lokum doğumda hayırlı olsun amacıyla gelenlere ikram edilmektedir. Anneye ve bebeğe süt, lokma, helva gibi yiyeceklerle birlikte çeşitli hediyeler getirilmektedir.
Referanslar
Bucak, T. ve Ateş, U. (2014). Gastronomi Turizminin İl Turizmine Etkisi: Çanakkale Örneği, International Journal of Social Science, 28: 315-328; Bulu, Melih İ. ve Eraslan, H. (2008). Bolu İli Turizm Sektörünün Uluslararası Rekabetçilik Analizi. İstanbul: Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği, www.urak.org/URAK_Yayinlar/2008Buluve Eraslan.pdf, (Erişim tarihi: 16. 06. 2020); Demirel, H. ve Baydan, S. (2017). Bursa Yeme İçme Kültürü ve Değişimi Üzerine Bir Alan Araştırması, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5 (3): 343-358; Köseler, S., Koçhan, B., Atsız, N. ve Sünnetçioğlu, S. (2019). Çanakkale’de Alternatif Gastronomi Rotaları Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 3 (4): 1533-1551; Yüksel, H. (2010). Turkey, İçinde; S. Edelstein (Editör), Food, Cusine, and Cultiral Competency (ss. 561-571). Kanada: John and Barlett Publishers.