Karayip Mutfağı

Gastronomi Dünya Mutfağı

Karayipler'in, genellikle Karayip Denizi’ndeki Büyük ve Küçük Antiller’in yanı sıra Güney Amerika’daki anakara Fransız Guyanası, Guyana (eski sömürge İngiliz Guyanası) ve Surinam (eski Hollanda Guyanası) ve Orta Amerika ülkesi Belize’i (eski İngiliz Honduras) kapsadığı düşünülmektedir. Eski ve Yeni Dünya arasında coğrafi bir bağlantı üstlenmekte ve bu nedenle bir bölge olarak kuruluşundan bu yana küreseldir. Bölgede azda olsa Carib, Mestizo, Maya ve Creole toplulukları yaşamaktadır. Bunun dışında, Amerika, Afrika, Avrupa ve Asya’dan gelen çok çeşitli etnik ve kültürel kökenlerinde yaşadığı bu bölgede Afrika, Avrupa, Asya, Hint ve Amerika mutfağının izlerine rastlamak mümkündür. Özellikle Fransa, İspanya, İngiltere, Portekiz, ABD, Hollanda gibi ülkelerin mutfağı ile yerel mutfağın birleşiminden doğan otantik yemekler ve içecekler yaygındır. Bu bağlamda kendine has yerel mutfağı ile birlikte, dünyanın en önemli ve kapsamlı füzyon mutfağına bu bölgede rastlamak mümkündür. Öyle ki, bölgeye gelen her grup kendi diyetini ve mutfağını da getirmektedir. Buna rağmen Karayip mutfağı, dünyanın en az bilinen mutfaklarından biridir.

Karayipler, günümüzde küreselleşme kavramının tüm unsurlarını somutlaştırmaktadır. Dünyanın birçok yerinden getirilen köleler, işçiler ve bölgeye yerleşenlerle birlikte bölgedeki yerlilerin sahip olduğu mutfak kültürünün birleşimi bugün Karayip mutfağını oluşturmaktadır. Tat, aslında Karayipleri bir bölge olarak tanımlayan şeydir. Karayipler, özellikle Antiller’in daha düz ve daha kuru adalarında, Güney Amerika kıyılarında şeker kamışı ekimi için çok uygundur. Bu bağlamda İspanya, Fransa, Hollanda gibi ülkelerin şeker üretimi için sömürü yerleri oldu. Daha fazla şeker üretimi için de Afrikalı köleler Karayiplere zorla yerleştirildi. Bu bölge, şeker üretimi açısından oldukça değerli görüldüğü için XVIII. yüzyılda Fransa ve İngiltere’nin uzun savaşlar yapmasına neden oldu ve ekonomik güçlerini şekillendirdi.

1492 yılından önce yerlilerin yaşadığı bölge, Christopher Columbus’un buraya ayak basması ile uzun yıllar koloni ve sömürü yeri olarak idare edildi. İspanya, tüm Karayiplerin ilk kolonicisidir. Bu bağlamda İspanyolca ağırlıklı olarak kullanılan dildir. Nitekim tarihsel bir bölge olarak Karayipleri kültürel olarak birleştiren unsur dil değil, gıdadır. Bu gıdalar özellikle şeker, kahve, kakao, narenciye ve çeşitli baharatlar ile muzdur. Buna rağmen Karayip yemekleri, bölgede yaşayan insanlar gibi homojen değildir. Bunun aksine, her adanın kendine has ürünleri ve alt mutfak öğeleri bulunur. Nitekim bölgede kullanılan yiyecek ve içecek malzemeleri ortaktır.

Bölge mutfağına özgü olarak kullanılan en önemli yiyecek malzemeleri; muz, hindistancevizi, mısır, fasulye, biber, patates, lahana, avokado, deniz ürünleri, sığır eti, domuz eti gibi gıdalardır. Bölgeye ithal olarak getirilen pirinç, bölge mutfağının her öğününde önemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte, Gibnut (bir tür kemirgen), armadillo türü olan cusuco ve iguana bölgeye özgü tüketilen yaban hayvanlarından bazılarıdır. Bölge mutfağına özgü kullanılan baharatların başında; kimyon, zerdeçal, yenibahar, hindistancevizi, tarçın, muskat (Hint cevizi), karanfil, yıldız anason, taze zencefil kökü, annatto (turuncu-kırmızı bir çeşni) ve vanilya dikkat çeker. Bu baharatların birçoğu bölge adacıklarına özgüdür.

Tostone (iki kez kızartılmış muz dilimleri) bölgenin en bilinen ve sevilen yemekleri arasındadır. Bununla birlikte, mofongo, accras, deniz mahsulleri çorbası (conch soup), garnaches ve salbutes, capirotada, pupusas, relleno, salpicón, nacatamales, gallo pinto, fufu, saos, sancocho, arroz con pollo, roti, picalonga, bollitos de papa, vigorón, panades, dukunu vb. şeklinde geleneksel yemeklerine örnek verilebilir. Creole ekmeği, bölgenin bilinen bir ekmeğidir. Bölgenin en bilinen içecekleri ise kaju şarabı, chicha (mısır birası), atole, zencefilli bira, rom, Kosta Rika kahvesi, chicheme vb. şeklinde artırabiliriz. Bölge özellikle vegan mutfağı açısından zengindir. Bu kapsamda rastafarian (Sağlıklı ve ruhsal olarak dünyaya bağlı kalmak için katkı maddeleri, kimyasallar ve çoğu et içermeyen doğal bir diyet) diyeti önemli bir yere sahiptir.

Karayipler’de üç öğün yemek yenir ve günün en önemli öğünü öğle yemeğidir. Bölgede küçük barlar, sokak yemek satıcıları ve rom dükkânları yaygındır. Bununla birlikte, üst sınıf için ziyafet ve akşam yemekleri önemli bir yere sahiptir ve yemek masaları özenle hazırlanır. Geleneksel olarak, Noel sezonunda veya Paskalya’da tamale (içinde çeşitli malzemeler olan hamurun, mısır veya muz yaprağına sarılarak pişirilmesiyle hazırlanan yiyecek) tüketilir.

Yiyecekler, genellikle ızgarada ve buharda pişirilmektedir. Yemeklerde sebzeleri doldurma/sarma, kızartma ve yaprağa sararak pişirme yaygındır. Kendine has pişirme teknikleri bulunan bölgede, özellikle muz yaprağı başta olmak üzere bitki yapraklarına sararak buharda pişirme yaygındır. Hatta bölgede muz yaprakları servis tabağı görevi görür. Muz yaprakları yiyeceklere zengin bir lezzet vermektedir. Çoğu yemekte, bir kâse acı sos veya domates, sarımsak, soğan ve limon suyunda marine edilmiş tatlı ve acı biber karışımından oluşan bir salsa, birçok yemek için ek baharat ve lezzet sağlamaktadır.

1492 yılından önce bölgede yerli bitkilerin üretimi yaygın iken Christopher Columbus’un bölgeyi keşfi ile Afrika, Avrupa ve Asya’dan da yeni çeşitler ve evcil hayvanların getirilmesi ile bölgenin mutfak yapısında değişiklikler başladı. Aynı şekilde, bölgeden de Avrupa’ya gıda akışı sağlandı. Özellikle bölgede yetişen vanilya, kakao, domates, biber, ananas, patates, kabak, mısır, çeşitli bitkiler gibi birçok gıda İspanya aracılığı ile Avrupa kıtasına, oradan da dünyaya yayıldı.

Yararlanılan Kaynaklar

Balladares-Castellón, E. (2003). Central America. İçinde; S. H. Katz ve W. W. Weaver (Editörler), Encyclopedia of Food and Culture, Cilt-1 (ss. 341-346). New York: Scribner; Gore, F. H. (2015). The Art of Caribbean Baking Cookbook. Bloomington: Booktango; Mantz, J. W. (2003). Caribbean. İçinde; S. H. Katz ve W. W. Weaver (Editörler), Encyclopedia of Food and Culture, Cilt 1 (ss. 322-329). New York: Scribner; Sheller, M. (2003). Consuming the Caribbean From Arawaks to Zombies. New York: Routledge; Wilk, R. (2006). Home Cooking in the Global Village: Caribbean Food from Buccaneers to Ecotourists. New York: Berg.