İsviçre Mutfağı
Gastronomi Dünya Mutfağı
-
2019
Küçük ve dağlık bir Avrupa ülkesi olan İsviçre, 26 kantondan oluşan bir federasyondur. Alman, İtalyan ve Fransız olmak üzere birleşik kantonlardan oluştuğu için ülkede Almanca, İtalyanca, Fransızca ve Rätoromanisch resmi dil olarak kabul edilmektedir. Bu heterojen yapı İsviçre mutfak kültürüne önemli ölçüde yansımaktadır. Fransız kanton tıpkı Fransa gibi gastronomi alanında ünlüdür. İtalyan kantonunda pizza, minestrone çorbası ve polenta, Alman kantonunda ise patates, sosis ve şarküteri ürünlerinin tüketimi yaygındır. Ekonomisi sanayi ve hayvancılığa dayanan İsviçre’nin dağlık yapısı nedeniyle tarıma elverişli değildir. Bu nedenle, mutfak temel olarak peynir, tereyağı, krema ve çeşitli süt ürünlerine dayanmaktadır. Jura ve Alpler üzerinde bulunan dağlarda yetiştirilen küçükbaş ve büyükbaş hayvanlar ülkenin süt ihtiyacını tek başına karşılayacak niteliktedir. Dağlık arazinin üzüm ve elma ekimine elverişli olması, ülkenin önemli bir şarap üreticisi olmasını sağlamaktadır. Ayrıca kişi başına yılda 11 kilo çikolata tüketimi ile dünya sıralamasında birinci olan İsviçre’de çikolata fabrikaları ekonomide önemli rol oynamaktadır. Popüler İsviçre çikolata markaları arasında Lindt ve Toblerone gelmektedir.
Geleneksel İsviçre mutfağı basit, taze ve kaliteli malzemeler ile hazırlanan pratik yemeklerden oluşmaktadır. Ekmek, hemen her öğünde yer almaktadır. Ekmeğin sebzeli, etli güveçlerde ve pudinglerde kullanılması popüler bir uygulamadır. Ekmek, çorbalarda crouton olarak tercih edilir. Etin pahalı olması genellikle sebze ve tahıllarla birlikte desteklenerek pişirilmesine neden olmaktadır. Dörtyüz 50’den fazla peynir çeşidi bulunan İsviçre’de, peynir sofraların vazgeçilmezidir. Emmentaler, gruyere, vacherin, raclette ve appenzeller peynirleri dünyaca ünlüdür. Fransızca fondre (erimek) kelimesinden türeyen, birlik ve beraberliği sembolize eden ulusal yemeği fondue neuchateloise (peynir fondü), gruyere, emmentaler, vacherin, comté veya isteğe bağlı bir kaç çeşit peynirin bir araya getirilip caquelon denilen özel bir tencerede, hafif ısıda eritilmesiyle yapılmaktadır. Eriyen peynire çeşitli otlar, baharatlar ve sarımsak eklenir, uzun çatallara batırılan ekmek parçaları tencerede eriyen peynire bulanarak tüketilmektedir. Yine Fransızca’da kazıyıcı (spatula) anlamına gelen popüler Raclette yemeğinde, tavada eritilen Raclette peyniri haşlanmış patates, kornişon turşu, zeytin ve çeşitli baharatlarla sunulmaktadır. Alman-İtalyan mutfaklarının etkisi ile hemen her peynir ve et yemeği patates garnitürleri, soğan, sarımsak ve turşu ile sunulmaktadır.
Ayrıca şarküteri ürünlerinin de mutfakta önemli bir yeri vardır. Rosette de lyon (domuz salamı), andouille (sosis), bündnerfleisch (şarküteri tabağı), tartiflette (peynirli fırın patates) ve rösti ise İsviçre’nin aperatif; ama, gelenekselleşmiş yiyecekleri arasındadır. Eskiden sadece kahvaltılarda tüketilen ve çiftçi yemeği olarak değerlendirilen, günümüzde ise İsviçre’nin en meşhur patates yemeği olan Rösti, rendelenmiş patateslerin tavada omlet gibi kızartılması ile yapılmaktadır. Ülkenin önemli yemeği rösti zürcher geschnetzeltes, kuşbaşı doğranan dana eti, kremalı, mantarlı ve beyaz şarapla yapılmış sos eşliğinde ve rösti ile servis edilmektedir. Fransız kültürünün etkisi ile yemeklerde sos kullanımı yaygındır. Özellikle kırmızı etler ile birlikte Bérnaise sos kullanılmaktadır.
İsviçrelilerin günlük öğünleri değerlendirildiğinde sabah ve akşam öğününün çok hafif olduğu, öğlen öğününe ise daha fazla önem verildiği görülmektedir. Müsli, reçel, ekmek ve sütlü kahve ile güne başlamak popüler bir davranıştır. Öğle yemeği bir çorba ile başlamakta, ardından az miktarda balık veya et içeren ancak pirinç, patates, sebze ve hatta farklı ekmek çeşitleri ile desteklenen büyük bir porsiyon yemek tüketilmektedir. Yemek sırasında ekmek servis edilirse, yanında peynir de tüketilmektedir. Tatlı olarak çoğunlukla mevsim meyveleri ve peynirden oluşan küçük sağlıklı bir tatlı yer almaktadır. Birçok İsviçreli insan için mevsim meyveleri ve mevsim sebzelerini tüketmek çok önemlidir, çünkü bu süre zarfında daha ucuzdur. Zvieri olarak adlandırılan öğleden sonraki ara öğünde genellikle bir sosis veya jambon ile turşu, ekmek, elma şarabı veya bira tercih edilmektedir. Çocuklar ise, ara öğünde ekmek ve tereyağı, kek, çörek, sütlü kahve veya çay tüketmektedir. Akşam yemeği İsviçre’nin en hafif öğünlerinden biridir ve genellikle ekmek ile peynir ve çeşitli meyveleri içermektedir. Akşam öğününde et yemeklerinden ziyade patates, pirinç ve farklı makarna türlerinden yapılan yan yemekler tercih edilmektedir.
Çorba sever bir toplum olan İsviçreliler, ana öğünlerde veya ara öğünlerde birkaç malzeme ile pratik olarak hazırlanan, basler mehlsuppe (un, yağ ve baharatlardan oluşan un çorbası), altdorfer beenälisuppä (soğan ve peynir çorbası), gerstencremesuppe (arpa çorbası) gibi geleneksel çorbaları tercih etmektedirler.
Ulusal bir spesiyal olan the berner platte genellikle düğün ve Noel kutlamalarında tüketilmektedir. Bu kutlama yemeğinde et ve sosis parçaları, haşlanmış patates, yeşil fasulye ve lahana turşusu (sauerkraut) ile büyük bir tabakta sunulmaktadır. İsviçre’nin Bern şehrinde her Kasım ayının son haftası kutlanan geleneksel zibelemärit soğan pazarında bern stuffed onions (soğan dolması) ziyaretçilere sunulmaktadır. Geleneksel bir kurabiye olan basler leckerli, oldukça popüler ve sevilen bir gastronomik üründür. Chausson aux pommes (elmalı turta), paté aux prunes (erikli turta) geleneksel hamur işleridir. Fransız etkisi ile croissant ve macaron üretimi yaygındır. Turta ve croissant yapımında iyi kalite tereyağı kullanmanın çok önemli olduğu düşünülmektedir.
Referanslar
Anonim (2019). Switzerland: Food and Culture. https://www.scribd.com/document/44846329/Switzerland-Food-and-Culture, (Erişim tarihi: 20.12.2019); Food-Links (2019a). Swiss Foods. https://www.food-links.com/swiss-food-glossary-and-food-terms/, (Erişim tarihi: 25. 12. 2019); Food-Links (2019b). Swiss Foods. https://www.food-links.com/swiss-foods/, (Erişim tarihi: 25.12.2019); Kaya Terme, K. (2019). Çikolatanın Tarihinde İsviçre ve İsviçre Kültür Ekonomisinde Çikolata (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Malhotra, S. (n.d.). Switzerland Cuisine. History of Contemporary Food and Beverages. http://malhotrasonia.weebly.com/uploads/9/7/8/5/9785187/switzerland_food_hsitory.pdf, (Erişim tarihi: 20.12.2019).