Hemşin Çorabı, Rize ilinin Hemşin yöresinde Hemşinlilerin folklorik kıyafetinin bir parçası olan el örgüsü çoraba verilen isimdir. Hemşin Belediyesi'nce 09.08.22021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu’ndan, Hemşin’e ait yöresel el sanatı ürünü olarak Mahreç İşareti alınarak tescil ettirilmiştir.

Hemşin, Orta Asya Türk boylarına dayanan çok eski tarihi ve folklorik zenginliği ile öne çıkan bir yöredir. Bu zenginliğin önemli unsurlarından biri olan Hemşin Çorabı'na ait ilk yazılı belge 1879 ve 1881 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi'dir. Salnamede, ‘Hemşin nahiyesinde yün çorap vs. ürünlerin imal olunarak her tarafa nakl ile satılır.’ ibaresine  rastlanmaktadır. Ancak yöre insanın verdiği bilgilere dayanarak bu tarihin çok daha eskilere gittiği söylenebilir.

Hemşin çorabı geleneksel olarak koyun yünü ve keçi kılından yapılan iplerle 2,5-3 numara beş şiş kullanılarak elde örülmektedir. Günümüzde yörede koyun ve keçi besiciliği eskisi kadar yapılmadığı ve hazır ip temini daha kolay olduğu için geleneksel yöntemlerle üretimini yapmak oldukça zordur. Her ne kadar çorap malzemesi olarak kullanılan yünün hazırlanması ve işlenmesi zor olsa da çoraba ait renk, desen ve formların devamlılığı korunmakta ve devam ettirilmektedir.

Yün, mayıs ve eylül aylarında hayvanların kırkılarak, bunların güneşte kurutulması suretiyle elde edilir. ‘Yapağı’ adı verilen bu yünlerin yabancı maddelerden ayıklanması ve kalitesiz yünlerin ayrılması işlemine yörede ‘kerkur etmek’ adı verilirken, yün tarağında taranan yünlerin her bir tutamına da ‘tapul’ denilmektedir. İyice taranmış yünler, ‘yiğ’ adı verilen aletle inceltilip bükülerek kopmaması için ‘iğ’ e sarılır. İplik yapma aleti ‘ilik’ ile katların birleştirilmesi suretiyle  ip haline getirilir. Bu süreçte koyun ve keçi yünü arasındaki tek fark keçi kılının yıkanmaksızın elle temizlenmesidir.  Sonrasında ip haline getirilen yünler soğan, ceviz kabuğu, kırmızı lahana, çay gibi maddelerle kaynatılmak suretiyle renklendirilir ve Hemşin çorabının karakteristik renkleri olan beyaz hariç kırmızı, mavi ve yeşil renkler bu suretle elde edilir. Ancak günümüzde bu şekilde yün hazırlamak oldukça zorlu olduğu için hazır yünlerle çorap üretimi daha yaygındır.

Geleneksel yöntemlerle hazırlanan hazırlanan iplerle örülen çoraba ‘peceğ’ adı verilen burun kısmından beş  kısa şiş ile başlanır. Ayak ölçüsüne göre ilmek arttırılmak suretiyle örülmeye devam edilen çorap, arttırma işlemi bittikten sonra taban ve önü yuvarlak dönülerek bileğe kadar örülür. Alt iki şiş ile taban kısmı örülen çorabın, topuk kısmı eğilmek suretiyle ökçe kısmı bitirilir. Bilekten yukarıya doğru olan ‘konç’ adı verilen kısmı istenilen ölçüde örüldükten ve ön ve arka yüzü ortadan yukarıya doğru istenilen motiflerle bezendikten sonra genellikle 5 cm genişliğinde bir lastik ve ‘peronk’ adı verilen bitirme tekniği ile bitirilir.

Çoraplar, bazen boyanmamış  ipliklerden elde edilen beyaz zemine küçük zarif desenlerle yapılırken bazen de çorabın tümü karmaşık desenlerle çok renkli olarak tasarlanmışlardır. Bu çorabı üreten kişinin bazen ne mesaj vermek istediğine bazen de tamamen kişisel beceri ve zevkine göre değişiklik göstermektedir. Bununla birlikte çorap giyecek kişinin yaşına ve cinsiyetine bağlı olarak da desen ve formda farklılık göstermektedir. Erkekler için genellikle tek telli olarak adlandırılan renksiz ve kısa form tercih edilirken, kadınlar için çift telli olarak nitelenmiş,  uzun ve renkli olanlar tercih edilmiştir.

Çoraplarda kullanılan motiflere ve onlara verilen isimlere bakınca yöre halkının ne denli zengin bir kültürel alt yapısı olduğunu,  doğayla ne kadar içi içe yaşadığını ve yaratıcı kimliğini anlamak mümkündür. Kuş gözü, koyun gözü, kuş bacağı, koç boynuzu, zincir, keroç, at nalı, kaytan, kiraz çiçeği, çay yolu, çiçek bahçesi,, kırmızı lale, papatya, yarım gelin yanağı  bunlardan sadece birkaçıdır.

Zaman zaman yöre halkının manilerine ve şarkılarına da konu olan Hemşin çorapları tüm diğer folklorik öğelerimiz gibi unutulmaya başlamış olsa da Hemşin belediyesinin ve yöre halkının değerli katkılarıyla son yıllarda araştırılmaya ve gün yüzüne çıkarılmaya başlanmıştır. Böylelikle, günümüzde  yöre halkına ve kültürüne bir katma değer olarak yeniden gün yüzüne çıkmaya başlamıştır