Senirkent Gelin Fesi
DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Coğrafi İşaretli Ürün Geleneksel El Sanatları
-
2025
Isparta’nın Senirkent ilçesinde geçmişten beri sürdürülen "Gelin Fesi" geleneği, bölgenin kültürel zenginliğini yansıtan özgün bir halk geleneğidir. Düğün törenlerinde geline hediye edilen bu özel başlık, yalnızca estetik bir unsur olmanın ötesinde, yerel geçim kaynaklarının kültürel sembollerle bütünleştiği bir temsil niteliğindedir. Tamamı el emeğiyle hazırlanan ve çeşitli renklerde üretilen gelin fesleri, üzerlerinde yer alan çiçek motifleriyle birlikte sembolik anlamlar taşımaktadır. Bugün hâlâ düğünlerde aktif biçimde yaşatılan Gelin Fesi geleneği, bölgenin kültürel belleğinde önemli bir yer tutmakta; geçmişle günümüz arasında sembolik bir köprü işlevi görmektedir. Hem görsel estetiği hem de taşıdığı anlam bakımından, bu gelenek Senirkent’in kültürel kimliğini yansıtan önemli değerlerden biri olarak öne çıkmaktadır.
Isparta’nın Senirkent ilçesine özgü “Gelin Yüzü Günü”, yöresel düğün ritüelleri arasında önemli bir yere sahiptir. Bu tören, düğünden sonra, gerdek gecesinin ertesi sabahı gerçekleştirilir ve gelinin yeni ailesine kabulünü sembolize eder. Gelin, sabah ilk olarak kayınpederinin, ardından kayınvalidesinin elini öper; bu selamlaşma, aynı zamanda yeni evdeki toplumsal rollerin başlangıcını simgeler. Kayınvalide, bu sırada geline önceden hazırlattığı "Gelin Fesi"ni bir bohça içinde sunar. Fes, söz merasimi yapıldıktan sonra gelin için özel olarak hazırlatılır ve bordo renkli ipek kadife üzerine Maraş işi altın sırmalarla işlenmiş “fes bohçası” içerisinde muhafaza edilir. Gelin Fesi, bu törende ilk kez gelinin başına takılır. Fesi gelinin başına kayınvalide giydirir; kayınvalide bulunmadığında ise bu görev genellikle görümce tarafından üstlenilir. Bu uygulama, gelinin yeni ailesine ve toplumsal çevreye dahil oluşunun görsel ve simgesel bir göstergesidir. Törene daha önce evlenmiş gelinler de kendi fesleriyle katılır ve geleneksel kıyafetleri olan bindallılarını giyerler. Şenlik havasında geçen günde mahalli müzikler eşliğinde oyunlar oynanır ve toplumsal bağlar güçlendirilir. Yerel aktarımlara göre, bu uygulama aynı zamanda gelinin aile içinde saygın bir konuma ulaşma, otorite kazanma ve "kabul görme" arzusunun simgesel bir ifadesidir. Senirkent’te yaşayan halk, “Gelin Yüzü Günü”nü sadece bir gelenek değil, aynı zamanda kültürel kimliğin önemli bir parçası olarak görmektedir. Bu tören, geçmişten günümüze aktarılan, sosyal yapıyı ve aile ilişkilerini şekillendiren bir kültürel miras niteliği taşımaktadır.
Senirkent Gelin Fesi, 2020 yılında Senirkent Belediyesi tarafından yapılan başvuru neticesinde Mahreç işareti alarak tescillenmiştir. Fesin üretimi, tamamen el işçiliğine dayalı olarak yürütülmekte ve yalnızca Senirkent coğrafi sınırları içerisinde gerçekleştirilmektedir. Gelin Fesi, temel olarak kolalanmış ve sertleştirilmiş keçeden oluşan bir iskelet üzerine işlenir. Her fes, kişiye özel olarak hazırlanır; bu nedenle üretim süreci gelinin baş ölçüsünün alınmasıyla başlar. Fesin ön kısmında, “alınlık” olarak adlandırılan ve 20 ile 80 gramlık altın veya altın görünümlü süslemelerle bezeli bir bölüm yer alır. Alınlığın üst kısmına 80 gramlık altınlar dizilirken, sağ ve sol yanlara birer cumhuriyet altını dikilir. Ayrıca, fesin yan kısımlarında "dululuk" adı verilen bölümler bulunur ve bu kısımlara da birer cumhuriyet altını eklenir. Fesin en dikkat çekici bölümü ise bitkisel taç kısmıdır. Bu taç kısmında, gelinin baş ölçüsüne göre boyutları değişen 16 adet renkli organize çiçek tomurcuğu bulunmaktadır. Bu tomurcuklar, yörede yetiştirilen afyon bitkisinin çiçekleri ve henüz açmamış hallerinden esinlenilerek tasarlanmıştır. Tomurcukların renkleri; afyon yaprağının yeşili, afyon çiçeğinin beyazı, gelincik kırmızısı, afyon moru, koza içinde olgunlaşan afyon tohumunu anımsatan sarı, süt beyazı, gül pembesi ve mavi olmak üzere yedi farklı renkten oluşmaktadır. Bu geniş renk yelpazesi, fesin sembolik anlamını güçlendirmektedir. Bitkisel taç kısmının üstü, yöresel ağızda "kaş" olarak anılan anter formuyla tamamlanır ve bu bölge motifli kıymetli taşlar, beyoğlu taşları, kehribar süslemeler ve tokalarla detaylandırılır. Süslemenin son aşamasında, fesin arka kısmına iki farklı şal dikilir. Şallardan biri kırmızı renkte olup halk arasında "erbe" olarak bilinirken, diğeri yeşil renkte olup geleneksel tekniklerle pullarla süslenmiş ve "pullu" adıyla anılmaktadır. Bu işlemle birlikte Senirkent Gelin Fesi kullanıma hazır hale gelir.
Referanslar
Baysal, H., Kasap, D. ve Kurt, E. V. (2008). Halk Giyim Kültüründe Kadın Başlıkları (Isparta Örneği), Halk Kültüründe Giyim-Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (ss. 251–261). I. Baskı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Yayın No:146, Eskişehir; https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/1585, (Erişim tarihi: 19.06.2025); https://www.ispartahaber.com.tr/turkiye/isparta-senirkent-gelenegi-gelin-fesinin-sembolik-anlami-80186h.html, (Erişim tarihi: 19.06.2025); Ölmez, N. F. ve Şimşek, H. (2008). Senirkent (Isparta) Geleneksel Kadın Giysileri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi HAMER Halk Kültüründe Giyim Kuşam ve Süslenme Sempozyumu Bildirileri (ss. 473–487.). I. Baskı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Yayın No:146, Eskişehir.