Barak Kilimi

DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Halı ve Kilim Geleneksel El Sanatları

Barak sözcüğü, tüylü çuha, kebe, kepenek, kılcar, ağaçlara sarılan büyük asma anlamlarına gelmektedir. En eski rivayetler bu adın Altaylar'da bir efsane kahramanından geldiği şeklindedir. Baraklar, Türkmen aşiretlerinin Anadolu'da yerleşik en etkin ve üretken kollarından biridir. Gaziantep, Nizip ve Kargamış üçgeninde yoğun olarak yaşamışlardır. Baraklar iyi sürü besleyicileridir. Besledikleri hayvanların yünleri ve kılları dokumalar günümüzde de devam etmektedir. Çoğunlukla her iki tarafta da kullanılabilen özel bir stil üretipr 'Barak Kilimi' adını vermişlerdir. 

Barak Kilimi, hem işlevsel hem de kültürel anlamlar taşır; çadır zeminlerini rutubetten korumak amacıyla üretilmiş, zamanla duyguların ve mesajların iletildiği bir ifade biçimine dönüşmüştür. 

Barak kilimlerinin üretimi, koyunyününden elde edilen yapağının yıkanıp kurutulmasıyla başlar. Bu yün, "kirmen" adı verilen geleneksel aletlerle ipliğe dönüştürülür. Elde edilen iplikler, doğal bitkilerle -çörtük, nar kabuğu, soğan kabuğu, indigo, cehri gibi- boyanır. Renklenen iplikler, kadınlar tarafından dokuma tezgahlarında ilmek ilmek işlenerek kilime dönüştürülür.

Barak kilimlerinde kullanılan motifler, dokuyan kadınlar tarafından ezbere bilinir ve her biri belirli bir anlam taşır. Bu motifler arasında "yelek," "Barak Türkmen," "aşık," "gelin öldüren" ve "sarı namazla" gibi adlar bulunur. Her motifin kendine özgü bir öyküsü vardır ve duyguları ifade etmek için kullanılır. 

Barak kilimlerinin yedi ana çeşidi vardır: Türkmen Kilimi, Biçkili Kilim, Aykırı Biçkili Kilim, Çengelli (Çentikli) Kilim, Yelekli Kilim, Ürkütme Yelekli Kilim ve Koca Yanışlı Kilim.

Teknolojik gelişmeler ve şehirleşme nedeniyle unutulmaya yüz tutan Barak Kilimi dokumacılığı, Kaş Belediyesi'nin öncülüğünde başlatılan "Yöresel Ürünler Turizmle Buluşuyor" projesiyle yeniden canlandırılmaktadır. Boğazcık Mahallesi'nde eski bir okul binası sosyal yaşam alanına dönüştürülerek, kadınlara dokuma eğitimi verilmekte ve bu el sanatı yaşatılmaktadır. 

Barak kilimleri, sadece birer zemin örtüsü değil, aynı zamanda tarihî ve kültürel bir mirasın taşıyıcısıdır. Bu geleneksel sanatın yaşatılması, hem kültürel kimliğin korunmasına hem de yerel ekonomiye katkı sağlamaktadır. 

Referanslar

Doğan, D. M. (2003). Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Vadi Yayınları; Erden, A. (1998). Anadolu Giysi Kültürü. Ankara; Halaçoğlu, Y. (2010), Osmanlı Kimliği ve Aşiretler. İstanbul: BKY Yayınları; https://aris.gov.tr/tam-metin-pdf/782/tur, (Erişim tarihi: 05. 06. 2025); https://www.atolyebaska.com/vintage-antalya-barak-el-dokumasi-kilim-360-m2, (Erişim tarihi: 05. 06. 2025); https://www.trthaber.com/foto-galeri/antalyanin-kulturel-zenginligi-barak-kilimi-turizmle-bulusacak/58560/sayfa-1.html, (Erişim tarihi: 05. 06. 2025); Köprülü, M. F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, Ankara; Ràsonyı, L. (1983). Türk Devletlerinin Batıdaki Varisleri ve İlk Müslüman Türkler. Ankara: TKAE Yayını; Reis, S. A. (Basıl yılı yazılmamış). Mirat-ül Memalik. İstanbul Tercüman 1001 Temel Eser; Türkay, C. (1975). B.O.B. Göre Osm. İpm. Oymak, Aşiret ve Cemaatler. İstanbul.

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: