Gastrofizik

GASTRONOMİ Gastronomi Yaklaşımı

Bu kavram ilk defa gastronomi ve psikofizik ile ilgili kelimelerin birleşiminden ortaya çıkmış olup besinlerin tüm duyusal özelliklerini (tat, koku, dokunma, görme ve işitme gibi)  bütünsel bir bakış açısıyla ele almaktadır. İlk defa 2002 yılında ABD'de Kavli Enstitüsü'nün düzenlediği New Cosmology Conference etkinliğinde bu kavrama rastlanmıştır. Bu çerçevede İsveç kökenli Amerikalı kozmolog Max Tegmark, evrendeki galaksilerin dağılımını açıklayan bir matematiksel modeline "gastrophysics" adını vermiştir. Daha sonra Amerikalı gökbilimci Rachel Somerville (2004) yıldızların oluşumunu, fizikçi Joel R. Primack (2007) süpernovalardan gelen geribildirimleri, araştırmacı Simona Vegetti (2010) ise galaksilerin ışık kompozisyonunu açıklarken "gastrophysics" terimini astrofizik alanında kullanmıştır. Bu nedenle, kavramın kökeni kozmoloji ve astrofizik disiplinlerine dayanmaktadır. Terim, gastronomi alanında ilk kez 2005 yılında "New Science" adlı dergide yer almış ve 2012 yılında Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından Kopenhag’da düzenlenen The Emerging Science of Gastrophysics başlıklı sempozyum ile uluslararası akademik boyut kazanmıştır.

Gastrofizik, moleküler gastronominin "mutfakta bilim" kavramını aşarak yiyeceklerin yalnızca fiziksel ve kimyasal yönlerini değil aynı zamanda tüketicilerin düşünsel süreçleri ve duyusal algıları ile ilgili unsurları da araştırmaktadır. Ana hedefi fizik biliminin yumuşak madde fiziği, biyofizik ve biyofiziksel kimya gibi alt alanlarındaki ilerlemeleri kullanarak gıdaların kalitesini ve tüketici deneyimini artırmaktır. Son dönem araştırmalarda gastrofiziğin nörogastronomi ile kesişim noktaları bulduğu, moleküler gastronomiden ayrıldığı ve gıdaların görünümü, tadı, kokusu, sesleri ve dokularını kapsayan çoklu-duyusal bir yaklaşım sunduğu ifade edilmektedir. Bu açıdan gastrofizik, gıdaların tüketici üzerindeki tat, algı ve estetik ilişkilerini inceleyerek gastronomi biliminin gelişiminde yenilikçi bir alan olarak öne çıkmaktadır.

Gastrofizik, moleküler gastronominin “mutfakta bilim” yaklaşımından farklı olarak yiyeceklerin fiziksel ve kimyasal değişimlerinin yanı sıra bu gıdaların tüketicinin zihinsel süreçleri ve haz algısı üzerindeki etkilerini de inceler. Bu açıdan yiyeceklerin sunumu, renkleri, dokuları, sesleri ve kokuları gibi tüm duyusal unsurlar gastrofizik incelemelerinde büyük bir öneme sahiptir. Gastrofizik, gıda kalitesini geliştirmek ve tüketici deneyimini en iyi hale getirmek için fizik bilimi, biyofizik ve biyofiziksel kimya alanlarındaki bilimsel ilerlemeleri kullanmayı hedefler. Ayrıca gıdaların estetik, yenilikçi ve çok duyusal sunumlarını bilimsel bir perspektifle değerlendiren bir alan olarak gastronominin gelecekteki araştırmalarında önemli bir yer tutar.

Referanslar

Doğan, E. (2023). Gastrofizik perspektifinden mutfak çalışanlarının renk algısı: Nitel bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Şen, A. ve Aktaş, N. (2017). Gastrofizik kavramına genel bir bakış, II. Uluslararası Turizm ve Mikrobiyal Gıda Güvenliği Kongresi, https://www.researchgate.net/publication/348562669_Gastrofizik_Kavramina_Genel_Bir_Bakis (Erişim tarihi: 02. 09. 2025); Şimşek, N. (2018). Yemek yemenin ötesi: Gastrofizik kavramına genel bakış = Beyond eating: An overview of the concept of gastrophysics, The Journal, 11(57): 147–159. https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/beyond-eating-an-overview-of-the-concept-of-gastrophysics.pdfSosyal Araştırmalar Dergisi; Tarhan, N. ve Korkmaz, M. (2023). Duyusal unsurların tat algısına etkisinin gastrofizik bağlamında değerlendirilmesi, Akademik Gıda, 21(3): 284–300. DOI: https://doi.org/10.24323/akademik-gida.1382946ORCID+2DergiPark+2; Uçuk, C. ve Şahin Perçin, N. (2022). Holistik tabak: Nörogastronomi, gastrofizik ve sinestezi ekseninde, yemek sunumunun insanın beğeni algısına olan etkilerinin belirlenmesi, https://acikerisim.nevsehir.edu.tr/xmlui/handle/20.500.11787/7897, (Erişim tarihi: 02. 09. 2025)

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: