Bosna - Hersek Mutfağı

Gastronomi Dünya Mutfağı

Güneydoğu Avrupa’da bulunan Bosna-Hersek, kuzeyden ve batıdan Hırvatistan, doğudan Sırbistan, güneyden Karadağ ile çevrilidir. Güney bölgesinde Adriyatik Denizi’ne 20 kilometrelik bir kıyısı bulunmaktadır. Avrupa kıtasının güneydoğusu, Anadolu’nun kuzeybatısında bulunan; Balkan ülkelerinden biridir. Osmanlı İmparatorluğu’nun 1463 yılında Bosna-Hersek’i topraklarına katması ile birlikte Boşnak ve Türk milleti arasında kültürel ve sosyal etkileşim başladı. Türk kültürüne ait unsurlar Boşnakların hem günlük yaşantısında hem de mutfak kültürüne yansıdı. Bölgenin kıymet taşıyan en önemli özelliği Hıristiyan Batı ile Müslüman Doğu arasında kültürel bir köprü olmasıdır. Bosna-Hersek’te etnik olarak üç ana grup mevcuttur. Bu gruplar Slav kökenden gelmelerine rağmen mezhep, din ve kültür farklılığı sebebiyle Müslüman Boşnaklar, Ortodoks Sırplar ve Katolik Hırvatlar olarak birbirlerinden tamamen ayrılmaktadır.

Geçmişten günümüze kadar Bosna-Hersek’te Bizans, Batı Avrupa ve Osmanlı İmparatorluğu etkili oldu. Bosna-Hersek mutfağı, diğer Balkan ülkelerinde de olduğu gibi, Doğu ile Batının seçkin lezzetlerini bir arada sunabilen bir özellik taşımaktadır. Genellikle çorba, et, börek ve tatlı çeşitlerinde Osmanlı mutfağının, pasta ve patates türevi yiyeceklerde ise, Avusturya-Macaristan mutfağının etkisi bulunmaktadır. Bosna Hersek Mutfağının en önemli özelliklerinden biri de süt ve süt ürünlerinin sıkça kullanılmasıdır.

Bosna-Hersek mutfağında ana yiyecek, birçok çeşidi olan ekmektir. Kurutsa (etli ekmek), libebaça (sebzeli ekmek) ve Boşnak peynirli lokma Ustipci sa kajmakom ekmekleri bilinen çeşitlerdendir. Günün her saatinde yenme özelliğine sahip yemekler denildiğinde, akla ilk gelenler börekler ve Boşnak mantısıdır. Yufkası elde açılan ve közde saç üzerinde pişirilen böreklere genel itibari ile pite (pita) ismi verilmektedir. Fakat içlerinde kullanılan malzemelere göre sirnica (peynirli börek), zeljanica (ıspanaklı börek), krompirusa (patatesli börek) ve burek (kıymalı börek) olmak üzere farklı isimler almaktadırlar.

Bosna-Hersek mutfağında meşhur isli etler, lezzet yolculuğuna bütün haldeki antrikotların bir hafta boyunca tuza yatırılması ile başlamaktadır. Bir hafta sonunda tuzdan alınan antrikotlar hava almayan bir odaya konulmakta, sonrasında bu odada odun ateşi yakılmakta ve antrikot bir hafta boyunca bu odada asılı olarak kurumaya bırakılmaktadır. Oda havasız olduğu için yakılan odun ateşinden alev çıkmamakta odaya devamlı olarak is yaymaktadır. İnek etinin kurutulmuşuna pleçka, dana etinin kurutulmuşuna suho meso, koyun etinin kurutulmuşuna stelia ve keçi etinin kurutulmuşuna ise jaretina denilmektedir. Fakat günümüzde nedense hepsi için kuru et veya isli et genel isimleri kullanılmaktadır. Aynı yöntemle isli sucukta üretilmektedir. Bosna-Hersek’de en yaygın olan bir diğer yiyecek ise köftedir. Bosna-Hersek usulü köfteye cevapi ya da cevapcici denilmektedir. Türkçe’deki kebap kelimesinden alıntıdır. Dört yüz yıllık geçmişi olan, koyun ya da sığır etinden yapılan cevapi, somun adı verilmiş yassı ve yuvarlak ekmek ya da pide arasında, yanında bol soğan ve yoğurt ile beraber yenilmektedir.

Bosna-Hersek mutfağında hamur işi yemekleri kadar hamur ile yapılan tatlılarda önemlidir. Baklavayı seven Boşnaklar genel olarak kuru baklavayı tercih etmektedirler. Son yıllarda Türkiye’de de sevilerek tüketilen, üç sütten yapıldığı için ismine trileçe denen tatlı Balkanlar’dan sofralarımıza uzanan müthiş bir lezzettir. Bosna’ya has içine ceviz, üstüne de krema konularak sunulan, tufahiye denilen elma tatlısı da bulunmaktadır. Ayrıca Bosna-Hersek’te mutfağında kahve kültürü de önemli bir yer tutmaktadır. Türk Kahvesi’ne benzer Boşnak Kahvesi de ülkede sıklıkla tüketilmektedir. Genelde tatlıların yanında ikram edilen Boşnak Kahvesi de Türk Kahvesi gibi bakır cezvede, soğuk suyla ve telveli bir şekilde yapılmaktadır.

Osmanlı devletinden kalma lezzetleri ile Bosna-Hersek mutfağı, Türk mutfağına uzak değildir. Osmanlı devletindeki gibi her şeyin yemeği, şerbeti ve ikramı vardı. Çocuk doğar şerbetler ikram edilir, düğün olur yemekler verilir, büyük piknikler düzenlenir, durumu olan olmayanla paylaşır, mevlitlerde hatta cenazelerde bile yemek verme âdeti vardı. Osmanlı’dan kalan bu adetler Türkiye’de ki gibi Bosna’da da değişmeye uğramadan günümüze kadar devam etmektedir. Sofra başında toplanmak büyük küçük kavramı, misafir ikramı gibi konular Osmanlı’dan kalma ortak noktalardandır. Örneğin evlenme çağına gelmiş genç damat adayının tarafı gelin adayının büyüklerinin yemeğine davetli olarak katılırlar. Evlenecek kızın aile büyükleri damat adayı hakkında bir karara vardıktan sonra kahve ikramına geçilir. Kahve şekerli ise damat adayı evliliğe uygun demektir, eğer kahve sade ise damat adayı evliliğe uygun değildir. Bu âdete benzer olarak Oğuz Türkmenleri'nden kalma Tuzlu kahve geleneği de kızın gönlünün o erkekte olduğunu göstermek için bir araçtır. Bugün halâ Türkiye’de uygulanan bir gelenek özelliği taşımaktadır.

Referanslar

Temel, R. (2018). Bosna-Hersek. Ankara:Cedit Neşriyat; Peştelli S. (2006). Boşnak Yemekleri. İstanbul: İnkilâp Yayınları; Hukic, E. (2017). Boşnak Baladlarında Türk Halk Kültürü Unsurları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü; Soysal, S. (2017). İşte Balkan Mutfağı. Hürriyet Gazetesi (30. 07. 2017).