Birçok tarihçiye göre, Avanos’un ismi Hititler döneminde Zuwinasa, Asurlular döneminde Nenansa, Bizanslılar döneminde Venessa, Selçuklular döneminde Evenüz olarak kullanılmıştır. Osmanlı döneminde de Uvenez, Evenez, Avanoz olarak söylenirken, zamanla Avanos'a dönüştüğü rivayet edilmektedir. Avanos’un bilinen tarihi Bronz Çağı ile başlamakta, bölgenin Hitit, Frig, Asur, Med ve Pers gibi birçok medeniyete ev sahiplik yaptığı ve sonrasında MÖ 332 yılında sistemli bir yerleşme düzenine geçtiği yapılan araştırmalarla tespit edildi. Helenistik Çağ, Roma dönemlerinde ve devam eden süreçte önemli bir merkez olan yerleşim alanı, bugünkü dokusuna Anadolu Selçukluları, özellikle Karamanoğulları ve Osmanoğulları dönemlerinde kavuştu.

Avanos, Türkiye’nin en uzun nehri Kızılırmak Nehri’nin iki yakasına kurulu bir ilçedir. Bölgenin topraklarının büyük kısmını iç püskürük kayalar teşkil etmektedir. Arazinin çok büyük bir kısmı volkaniktir. Yakın çevreden çıkarılan, kolayca işlenebilen ve sudan korunduğu zaman uzun yıllar dayanabilen kemer taşı, taştan yapılan Avanos’un geleneksel evlerinin kuruluşunda önemli bir yere sahiptir. İlçede Hititler'den beri seramik yapım geleneği devam etmekte olup bölgede çok sayıda çanak-çömlek atölyeleri faaliyet göstermektedir. Avanos’ta turizme yönelik hareketler, Kapadokya bölgesine verilen önemle orantılı olarak 1960’lı yıllarda görülmeye başladı. Özellikle çanakçılığa ilgi duyarak gelen yabancı turistlerin sayılarının yıldan yıla artması, konaklama tesislerine olan ihtiyacı gündeme getirmiştir. Halk evlerini pansiyona dönüştürerek turizm hizmetine sundular. Bu şekilde devam eden bir şekilde turizm hareketleri bölgede ivme kazandı.

Çanakçılık, halıcılık gibi el sanatlarının ve şarapçılığın geliştiği, eşsiz peribacaları, vadileri, yeraltı şehirleri ve kiliseleriyle Avanos bölgesinin önemli turistik beldelerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Kapadokya’nın en eski kiliselerinden Yamanlı Kilisesi, XIII. yüzyılda Selçukluların sarı tüf taşlarıyla yaptığı Saruhan Kervansarayı, yüzlerce yıldır ibadete açık olan Selçuklu eseri Alaaddin Camii ve günümüze kadar gelmiş eski Avanos evleri, ilçenin önemli turistik simgeleridir. Bölgenin en önemli turistik çekim merkezlerini, Zelve Örenyeri, Dervent, Güllü Dere, Kızılçukur ve Yamanlı vadileri, Özkonak Yeraltı Şehri, Çavuşin beldesi oluşturmaktadır. Avanos’a beş kilometre uzaklıktaki Zelve, Aktepe’nin dik ve kuzey yamaçlarında kuruldu. Üç vadiden oluşan Zelve Örenyeri, peribacalarının en yoğun olduğu noktadır. Günümüde Zelve bölgesi, Zelve-Paşabağları Örenyeri olarak geçmekte olup Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bağlandı.