Nevşehir’in Avanos ilçesine 14 kilometre mesafede yer alan Özkonak Kasabası’nda 1972 yılında keşfedilen dört katlı bir yeraltı şehridir. Yeraltı şehrinin tamamı keşfedilemediği için tam olarak ne kadar büyüklüğe sahip olduğunu söylemek mümkün değildir.

Volkanik tüf kayalardan oluşan bölge gizlenmek için oldukça uygundur. Özkonak yeraltı şehri İdiş Dağı’nın kuzey yamaçlarına volkanik granit bünyeli tüf tabakalarının oldukça yoğun olduğu yere yapılmıştır. Yeraltı şehirlerinde sadece gizlenmek için değil yaşamak için de gerekli her türlü imkân bulunmaktadır.

Özkonak Yeraltı Şehrine sonradan kesme taş ile yapılmış bir kapıdan ve merdivenler ile girilmektedir. Merdivenlerin bulunduğu yerde yuvarlak kemerli bir giriş bulunmaktadır. Burada bir ahır yer almaktadır. Ahırın güneybatı köşesinde iki ayrı koridor yer almaktadır. Dar bir koridorla girilen Özkonak yeraltı şehri çeşitli işlevdeki salon ve odalardan oluşmaktadır. Yeraltı şehrinde oturma alanları, mutfaklar, depolama alanları, havalandırma bacaları, su kuyuları, şırahane bulunmaktadır. Yeraltı Şehri’nin şaraphanesinde büyük bir üzüm ezme teknesi ve üzüm sularının akıtıldığı başka bir tekne daha bulunmaktadır. Şaraphaneden geçildikten sonra iki erzak odası bulunmaktadır. İkinci erzak odasından yeraltı şehrinin ikinci ancak biraz daha küçük şaraphanesine geçilmektedir. Şaraphanenin girişinden tekrar erzak odasına geçilmektedir. Burada devam eden koridorun sonunda sürgü taşlı kapısı olan bir oda yer almaktadır. Odanın içerisinde havalandırma bacası bulunmaktadır.

Yeraltı şehrinde hava bacaları, sarnıçlarla yaşamak için gerekli olan hava ve suyu sağlamaktadır. Geniş alanlara yayılmış olan galeriler birbirlerine tünellerle bağlanmıştır. Diğer yandan yumuşak tüf kayaların nemsiz olmaları ve sıcaklığın belirli bir seviyede kalmasını sağlaması yiyeceklerin depolanıp saklanmasına olanak sağlamıştır. Dışarıyla bağlantısı olan koridorlar sürgü taşlarla kapatılmıştır. Şehrin hapishane olarak kullanılan en alt katına ise tek bir kişinin ilerleyebileceği dar bir koridorla ulaşılmaktadır.

Yeraltı şehrinde katlar arasında haberleşmeyi sağlamak amacıyla çok dar ve uzun delikler bulunmaktadır. Bölgedeki diğer yeraltı şehirlerinden daha küçük yapıda olmasına rağmen, haberleşmeyi sağlamak amacıyla yapılan bu uzun ve dar delikler, sadece Özkonak yeraltı şehrinde bulunmaktadır. Odaların girişleri kapatıldığı zaman bu delikler havalandırma işlevi de yapmaktadır. Bu durum aynı zamanda uzun süre içeride kalabilmek için de olanak sağlamaktadır.

Özkonak yeraltı şehrinde girişleri kapatmak amacıyla kullanılan sürgü taşlarının üzerinde avlanma delikleri bulunmaktadır. Bir başka ifadeyle bu delikler düşmana ok ve mızrak fırlatmak veya dışarıyı gözetleyebilmek için kullanılmıştır. Ayrıca Özkonak yeraltı şehrinde diğer yeraltı şehirlerinden farklı olarak düşmana kızgın yağ dökmek amacıyla delikler oyulmuştur. Diğer yeraltı şehirlerinde bu kadar yoğun savunma tedbirlerine rastlanılmamaktadır.