Adıyaman Tut Dutu

Gastronomi Yemek/Yiyecek

Dut ağacı farklı iklim ve toprak koşullarında yetişebildiğinden Anadolu başta olmak üzere dünyanın birçok bölgesinde rahatlıkla yetişebilmektedir. Türkiye’de yılda yetmiş bin ton dut üretimi yapılmakta olup bunun yaklaşık beş bin tonu Adıyaman’da (4. sırada) üretilmektedir. Adıyaman verimli toprakları, endüstriyel kirlilikten uzak temiz havası ve iklimi nedeniyle dut yetiştiriciliğinde yüksek bir potansiyele sahiptir. Bölge insanı tarafından yeşillikler beldesi olarak da bilinen dağlık kesimde yer alan Tut ilçesi adını lezzetli ve bol miktarda yetiştirdiği duttan almıştır.

Son yıllara değin dut sınır ağacı olarak yetiştirilirken günümüzde ekonomik değeri anlaşıldığından kapama bahçe olarak üretimi gerçekleştirilmektedir. Tut ilçesinde beyaz altın olarak da adlandırılan beyaz dut (morus alba), kırmızı dut (morus rubra) ve urmu dut (ekşi kara dut/morus nigra) yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ortalama beş-altı yaşında olan bir ağaçtan dört-beş kilogram dut elde edilmektedir. Verim çağına ulaşmış bir ağaçtan (15-20 yaş) ise 25-30 kilogram kadar ürün alınmaktadır.

Tut ilçesinde, dut taze tüketim dışında çoğunlukla kurutulmaktadır. İlçede yılda yaklaşık 500 ton kuru dut üretimi yapılmaktadır. Dutlar ağaçların altına konulan bezler yardımıyla silkelemek suretiyle toplanmaktadır. Ancak kara dutun hasadında meyvenin sapından ayrılması güç olduğundan elle toplama işlemi yapılmaktadır. Dut ağacının meyvelerinin hassas olan yumuşak yapısı sonucu çabuk bozulabilmektedir. Bu nedenle meyveyi uzun süre saklamak için kullanılan en yaygın yöntem kurutmadır. Tut ilçesi 1.050 metre yükseklikteki coğrafi konumu nedeniyle nemsiz ve uygun hava akımlarına sahiptir. Bu avantajlı iklimi sonucu dut meyvesinde herhangi bir işlem yapılmadan ağaçların altında serin yaz günlerinde gün ışığından yararlanarak doğal olarak kurutulmaktadır. Kuruyan dutları uzun süre saklamak için karanlık yerlerde ortamın neminin yüzde 20-30 olmasına ve sıcaklığında 15-20°C olmasına dikkat edilmektedir.

Dut hasadının yapıldığı zamanlarda komşu ve akrabaların bir araya gelmesiyle kurulan kazanlarda şeker oranı yüksek olan dutlar çoğunlukla pekmez, reçel ve şireye işlenmektedir. Şireden pestil, cevizli sucuk gibi ürünler yapılmaktadır.  Beyaz olan dutlar sofralık, kurutmalık ve şirelik olarak kullanılmaktadır. Kırmızı dutlar çoğunlukla sofralık, urmu dutlar (ekşi kara dut) ise sofralık ve meyve suyu yapımında, pekmez, reçel, dondurma gibi ürünlerin yapımında kullanılmaktadır.

Yaz aylarında Adıyaman merkez ve ilçelerinde geleneksel yöntemle üretilen urmu tut suyu satışı yapılmaktadır. Son yıllarda sağlığa yararı ile bilinen dut suyunun ticari üretimi de yapılmaktadır. Tut ilçesinde üretilen dut pekmezi, dut kurusu ve şirelik ürünlerine yurtiçi ve yurtdışından ciddi talep olmaktadır. Adıyaman'ın Tut ilçesinde yetiştirilen dut kendine has coğrafi özellikleri ve üretim yöntemiyle 2020 yılında Türk Standartlar Enstitüsü tarafından coğrafi tescil almıştır. Her yıl temmuz’da Adıyaman’ın Tut ilçesinde müzik ve halk oyunları eşliğinde coğrafi tescil alan dutun festivali yapılmaktadır. Festivalde çalıştaylar ve konserlerin dışında dut ve dut ürünlerinin yer aldığı bir pazar kurulmaktadır. Festivalde jürinin belirleyeceği en iyi dut ve dut ürünlerinin yarışması yapılarak ödüller verilmektedir.

 

Referanslar

Erdoğan, Ü. ve Pırlak, L. (2005). Ülkemizde dut (Morus spp.) üretimi ve değerlendirilmesi, Alatarım, 4(2: 38-43; Adıyaman Tut Dutu (2020), No:612–Mahreç İşareti, https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/72f646c0-2c4d-4c6b-bafd-b0a90d9935e5.pdf, (Erişim tarihi: 04. 02. 2024); Tut’ da Yaşam, https://www.tut.bel.tr/upload/faaliyet/tutda-yasam-188154.pdf, (Erişim tarihi: 04. 02. 2024); Oğuz, H.İ. ve Nazik, C.A. (2009). Adıyaman ilinde dut yetiştiriciliği, III. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 10-12 Haziran 2009, Kahramanmaraş, ss. 276-281. Ukav, I. (2018). Mulberry production economy in dıstrict of Adıyaman, Asian Journal of Agricultural Extension, Economics & Sociology, 23(1): 1-10.