Adıyaman Etsiz Çiğ Köfte

Gastronomi Anadolu Mutfağı Yemek/Yiyecek

Adıyaman etsiz çiğ köftesi, Türkiye genelinde lezzetiyle birlikte etli çiğ köfteye oranla daha hijyenik olması nedeniyle en çok tercih edilen çiğ köfte özelliğine sahiptir. Adıyaman’da çiğ köfteye çoğunlukla etliküfte ya da Çiküfţe denilmektedir. Etli çiğ köftede hijyen koşullarının sağlanması zor olduğundan ve Türk gıda kodeksinin belirttiği üretim koşullarına uymaması nedeniyle yerini etsiz çiğ köfteye bırakmıştır. Hemen hemen her şehirde Adıyaman çiğ köftecisini görmek mümkündür. Daha önceleri seyyar satıcılar tarafından satışı yapılan ve zamanla ciddi boyutta pazara dönüşen etsiz çiğ köfte günümüzde Türkiye ve Avrupa’da zincir bayilikleri olan büyük bir gıda sektörü haline gelmiştir. Çiğ Köfte Üreticileri Derneği (ÇİĞDER)’ne göre Türkiye’de 2021 yılı rakamlarıyla yaklaşık 50 bin çiğ köfte noktası ve buralarda tahminen 200 bin çalışan bulunmaktadır. Her geçen gün ülke ölçeğinde yeni satış mağazalarının açılmasına bağlı olarak müşteri kitlesinin arttığı etsiz çiğ köftenin üretim yöntemi benzer olmakla birlikte satış yerleri arasında küçük farklılıklarda bulunmaktadır. Üretim tekniği yöreden yöreye farklılık gösteren etsiz çiğ köftenin en çok beğenileni Türkiye’nin her ilinde yaygınlaşan Adıyaman etsiz çiğ köftesidir. 

Çoğu yerde atıştırmalık yiyecek olarak görülen çiğ köfte Adıyaman’da başlı başına öğünün tamamını oluşturmaktadır. Coğrafi sınırla bağlantısı olduğu için Adıyaman etsiz çiğ köftesi 2018 yılında coğrafi tescil almış ürünler arasında yerini almıştır. Adıyaman’ın hemen her köşesinde etsiz çiğ köftenin tadılabileceği irili ufaklı birçok mekân vardır. Çocukluktan itibaren tadılan bir gıda olduğundan çiğ köfte mekanları diğer hiçbir restoranda olmadığı kadar yoğun müşteriye sahiptir. Çiğ köftenin göreceli olarak ekonomik olması, lezzeti ve yeşillik ile çeşitli soslardan oluşan zengin bileşenli servisi nedeniyle 7’den 70’e her yaş grubunun tercih ettiği bir yiyecektir. Hızlı gıda (Fast food) olarak tüketilen çiğ köftenin Türkiye ekonomisine hatırı sayılır destek sağladığı ileri sürülebilir.  

Etsiz çiğ köfte Adıyaman’ının hem Akdeniz hem de karasal iklim özelliklerinin yarattığı verimli topraklarında yetişen buğdaylardan üretilen çiğ köftelik ince esmer bulgur (yörede simit olarak adlandırılmaktadır), güneşte doğal kurutulmuş acı biber, ev yapımı domates ve biber salçası, sekiz çeşit baharat, maydanoz, ceviz, nar ekşisi, soğan ve sarımsağın zeytinyağı ile özümsenmesiyle hazırlanır. Geleneksel etsiz çiğ köftenin yoğurulması için tabanı çekiçle dövülmüş kalaylı bakır leğen kullanılır. Leğene domates ve biber salçası, isot, soğan rendesi, havanda iyice dövülmüş olan sarımsak, öğütülmüş ceviz, baharatlar ve tuz iyice karıştırılır. Macun kıvamına gelinceye kadar yoğrulur. Yoğrulmuş karışımın üzerine çiğ köfte için özel boyutta hazırlanmış bulgur ilave edilip yaklaşık 20-30 dakika daha yoğrulur. Çiğ köfte yaz aylarında buzla, kış aylarında ise bir miktar limon suyu ile yoğurulmaktadır. Son aşamada çiğ köfteye biraz nar ekşisi, bitkisel yağ (çoğunlukla zeytinyağı), domates rendesi ve maydanoz eklenerek birkaç dakika daha yoğurulur. Böylece lezzetli çiğ köfte hazırlığı tamamlanır. Servis şekli kişinin isteği doğrultusunda olup, lavaş dürüm, marul arası ve servis tabaklarına küçük köfte sıkımları şeklinde olmaktadır. Servis genellikle 200 gram olacak şekilde porsiyonlanmaktadır. Ortalama 100 gram etsiz çiğ köfte tüketildiğinde 155 kcal enerji verdiği belirlenmiştir. Çiğ köfte çoğunlukla ayran/şalgam, çeşitli yeşillikler ve turşu ile servis edilmektedir. Adıyaman kültüründe yüzyıllardır varlığını koruyan çiğ köfte beslenme dışında sosyal birlikteliğe de katkı sağlama rolünü üstlenmektedir. Çiğ köfte insanların ev davetlerinde ve çeşitli sosyal etkinliklerde konukların gözü önünde hazırlanması ile adeta bir eğlenceye dönüşmektedir. Aynı zamanda çiğ köfte Adıyaman kültürünün önemli geleneklerinden biri olana Harfane gecesinin vazgeçilmezidir.

Referanslar

Alkayış, M. F. ve Yerli, S. (2020). Adıyaman’da bir kültür unsuru olarak çiğköfte, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2): 824-841; Cerit, İ., Deniz, G., Yüleci, T., Ergün, B. E., Aygün, M. G., Karaduman, İ. ve Demirkol, O. (2014). Sakarya İlinde Satışa Sunulan Etsiz Çiğ Köftelerin Fiziko-Kimyasal Özelliklerinin ve Monosodyum Glutamat İçeriğinin Belirlenmesi, Electronic Journal of Food Technologies, 9(3): 10-17 Erişim adresi: https://docplayer.biz.tr/11149326-Sakarya-ilinde-satisa-sunulan-etsiz-cig-koftelerin-fiziko-kimyasal-ozelliklerinin-ve-monosodyum-glutamat-iceriginin-belirlenmesi.html; Çiğ Köfte Üreticileri Hammadde Bulamıyoruz. (2021). Erişim adresi: https://www.ntv.com.tr/ekonomi/cig-kofte-ureticileri-hammadde-bulamiyoruz,q9cwuyxMDky9108tPw6XqQ#:~:text=Ba%C5%9Fkan%20G%C3%BCzelayd%C4%B1n%20%22%C3%87i%C4%9F%20k%C3%B6fte%20sekt%C3%B6r%C3%BC,direkt%20%C3%A7ift%C3%A7iyi%20etkileyen%20bir%20sekt%C3%B6r.; Sabbağ, Ç. (2015). Adıyaman Yemek Kültürü, (Editör: Ramilya Yarullina Yıldırım) Fırattan Volgaya Medeniyetler kavşağı, Adıyaman Üniversitesi Yayınları:13: 104-115;Türk Patent ve Marka Kurumu (2018). Adıyaman Etsiz Çiğ Köfte, https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/366.pdf, (Erişim tarihi: 04. 02. 2024).