Türk mutfağının en önemli ürünlerinin başında gelen peynir, Türkiye sınırları içinde birçok bölgede farklı üretim teknikleriyle üretilen, muhafaza edilen, pazarlanan ve severek tüketilen bir hayvansal kaynaklı süt ürünüdür. Bu peynirlerden en çok bilineni, tarihi, coğrafyası, kültürel değerleriyle birlikte somut olmayan kültürel değerlerden gastronomi açısından da ünlü olan Doğu Anadolu Bölgesi’nin Van şehrinin, özellikle de Van kahvaltısının en aranan lezzeti Van Otlu Peyniri’dir. Kahvaltı sofralarından eksik olmayan, kendisine özgü aroma, tat, yapı, doku ve görünüşü olan bu peynir, tuzlama yapıldıktan sonra taze veya salamurada olgunlaştırılarak tüketilen, yarı sert ve düz yapıda, parlak görünümlü bir peynirdir.

Van’ın beslenme kültüründe önemi büyük olan bu peynirin tarihçesi ile ilgili yeterli bilgiye erişilememekle birlikte, Türkmen, Kürt, Azeri ve Arap halklarının ortak değeri olan bir ürün olduğu, bu bölgede yaşamış olan Ermeni, Yahudi ve Yezidi halklarının da ortaya çıkarılmasında etkilerinin olduğu görülmektedir. Van iline bağlı Gürpınar ilçesinde arkeolojik çalışmalar sırasında, Hoşap Kalesinde XIX. yüzyıla ait seramik küplerde ve kalenin mutfağında 250 yıllık küplerde, kireçleşmiş ve tortulaşmış otlu peynirin izlerine rastlanılmıştır.

Yoğun olarak 200 yıldır, ilkbahar aylarında başlayıp Ağustos ayının sonuna kadar, Van yöresinde aile işletmelerinde yapıldığı bilinen otlu peynir, Van iline bağlı Özalp ve Gürpınar ilçelerinde üretilmektedir. Yöresel adını, yöre halkı tarafından kalp yetmezliği ve boşaltım sistemi bozukluklarına iyi geldiğine inanılan “kekik, yabani nane (pünge), heliz, mendi sirmo, çünk, tere, çöven, siyabo, tarak otu, dereotu, kerkur, hiltik, hitik, çatır, zahter, yarpuz, keklik otu, reyhan, sirik, kuru kulağı, handuk, çatlanguç, it soğanı, çiriş” gibi yirmi beş farklı endemik türdeki ot/bitkilerden almaktadır. Bu otlar, peynire aroma ve tat vermesini ve hazmını kolaylaştırmasının yanı sıra hem antioksidan hem de antibakteriyel özellikleriyle, peynirin raf ömrünü de uzatmaktadır.

2018 yılında Coğrafi işaret menşe adı ile tescil edilmiş olan Van Otlu Peyniri’nin yapısı ve görünümündeki farklılık “Salamurada" veya "kuru tuzlama" olarak yapımına göre değişmektedir. Genellikle, kuru tuzlama yönteminin tercih edildiği üretimde, klasik beyaz peynire benzeyen Van Otlu Peynir yapımında, süt sağımının hemen ardından genellikle de koyun sütü kullanılmaktadır. Koyun sütünün yetersiz olması durumunda, bazen inek ve keçi sütleri de ilave edilebilir. Bu üretim işlemi sonrasında, 30ºC’ de sütün içine (yüzde 0,13) geleneksel doğal/ticari peynir mayası kullanılarak, 60-120 dakika mayalama süresince beklenir. Pıhtılaşma süresi bitiminde, pıhtı bez torbalara alınır. Kuru tuzlama işleminde, sütün yüzde 2’si oranında hepsi aynı anda endemik ot karışımı (ayıklama ve yıkama işlemlerinin ardından), ince ince kıyılmış otlar kaynar suya atıldıktan sonra asidik ve yüzde 6 tuz içeren salamurada bir süre bekletilerek pıhtı içine ilave edilir. üç-dört saat süren pıhtı süzme ve baskıya alma işleminin ardından, üç-dört santimetre kalınlığında oluşan teleme kesilir ve üç-dört gün kuru tuzlama yapılarak bekletilir. Bol su ile yıkanan kesilmiş bu peynir dilimleri, kat kat peynir veya isteğe bağlı olarak kat aralarına çökelek eklenerek seramik/toprak tipi küplere konulup, toprak altına gömülür. Daha sonrasında olgunlaştırma süresi dört-yedi ay olarak muhafaza edilir. Salamura tuzlama yöntemi tercih edildiğinde, süt pastörize edilir, peynir pastörize sütten üretilir ve pH'sı 4,7-5,1 ve yüzde 18-21 NaCI içeren salamurada, ise peynir 30-60 gün olgunlaştırılır. Somut olmayan kültürel miras olan Van Otlu Peynirin ortalama kuru maddesi yüzde 22,07, proteini yüzde 14,51, yağı yüzde 2,69 , tuzu yüzde 1,97 ve asitliği olarak satışa sunulmaktadır.