Doğu Anadolu Bölgesi’nde Van Gölü kapalı havzasında yer almaktadır. İlin kuzeyinde Ağrı ilinin Doğubayazıt, Diyadin ve Hamur ilçeleri; güneyinde Siirt’in Pervari ilçesi ile Hakkari’nin Beytüşşebap ve Yüksekova ilçeleri, batısında Van Gölü ile Ağrı’nın Patnos ilçesi ile Bitlis’in Adilcevaz, Tatvan ve Hizan ilçeleri yer alıyor. Doğusunda ise İran Devleti ile sınır komşudur. Yüzölçümü 20.921 kilometrekare olan il, Türkiye topraklarının yüzde 2,68’ini oluşturmaktadır ve Türkiye’nin beşinci büyük ilidir. Rakımı merkezde yaklaşık 1.725 metredir. Van’ın ilçeleri; İpek Yolu, Edremit, Tuşba, Gevaş, Erciş, Muradiye, Başkale, Bahçesaray, Çaldıran, Çatak, Gürpınar, Özalp, Saray’dır.

Van ilinin nüfusu 1.136.757’dir. Merkezde yer alan İpek Yolu, Tuşba ve Edremit ilçelerinin toplam nüfusu 616.360’dır. Van ilinin ekonomisi ağırlıklı olarak hayvancılık ve hayvansal ürünlere bağlı olmakla birlikte, son yıllarda turizm önemli bir kalkınma bileşeni olarak algılanmaya ve kentte turizm projeleri ve yatırımlarına ağırlık verilmeye başlandı.

TÜİK, Mart 2020 itibaryla 18 işletme belgeli konaklama tesisi 996 oda ve 2.066 yatak kapasitesine sahiptir. Bu tesislerden ikisi beş yıldızlı, dördü dört yıldızlı, ikisi apart, biri butik diğerleri üç ve iki yıldızlıdır. Yatırım belgeli 12 konaklama tesisi, 632 oda ve 1.279 yatak kapasitesine sahiptir. Yatırım belgelilerden biri beş yıldızlı, üçü dört ve diğerleri üç yıldızlı otellerdir. Belediye belgeli olarak 48 tesiste 1.737 oda ve 3.925 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Bölgede aktif toplam tesis sayısı 66 ve yatak sayısı 5.991’dir. Van ilinde 44 A grubu ve bir B grubu olmak üzere toplam 45 seyahat acentası faaliyet göstermektedir.

Van, son yıllarda yerli ve sınır komşuları olan ülkelerden gelen yabancı ziyaretçilerin tercih ettiği destinasyonlar arasında yer almaya başladı. 1989-1990 yıllarında yıllarda Almanya, Fransa Benelux, ABD gibi ülkelerden yoğun olarak hatta İtalyan, Japon, İngiliz, İspanyol, Kanadalı yabancı turistleri ağırlayan Van’daki gelişmiş ülkelerden gelen turist sayısı 1994’den itibaren düşüşe geçti; İranlı turistlerin oranı ise artmaya devam etti. 2003 yılı itibarıyla turistler hem tren hem karayolu ile az sayıda da havayolu kullanarak Van’ı ziyaret etmeyi sürdürdüler. 1990’lı yıllarda Türkiye’yi ziyaret eden her 1000 turistten 17’sinin ziyaret ettiği Van, günümüzde her 1000 turistten sadece birbuçuğunun ziyaret ettiği bir il haline geldi. Van son yıllarda ağırlıklı olarak İran ve Irak gibi sınır komşularından ziyaretçileri ağırlamaktadır. Özellikle İran’dan alışveriş ve eğlence amaçlı gelen turist profili kent ekonomisinde olumlu etki yaratsa da kültür, sağlık, eko ve diğer turizm potansiyeli düşünüldüğünde, il istenilen düzeyde turizm geliri elde edememektedir. 2019 yılında ziyaretçi sayıları TÜİK verilerine göre; yerli 96.063 ve yabancı 52.187 olmak üzere toplam 148.250 ve geceleme sayısı ise yerli 168.918 ve yabancı 122.971 olmak üzere toplam 291.889’dır.

Ulaşım; havayolu, karayolu, demiryolu ve Van Gölü üzerinden denizyolu taşımacılığı ile sağlanabilmektedir. Van Ferit Melen Havalimanı’ndan İstanbul, Ankara, Adana, İzmir ve Antalya’ya her gün direkt uçuşlar yapılabilmektedir. Şehirlerarası otogarda Türkiye’nin her yerine ulaşım sağlayan otobüs firmaları bulunmaktadır. Van-Kapıköy sınır kapısını İran’dan karayolu ile gelen turistler kullanılmaktadır. Van’a tren yolculuğu yaparak gelmek isteyenler için Van Gölü Ekspresi özel bir yolculuk olanağı sunmaktadır. Tatvan’a kadar gelen yolcular Tatvan’dan Van’a karayolu ya da feribotla geçebilmektedir. Bitlis-Tatvan ile Van arasında karşılıklı feribot seferleri yapılmaktadır. Ayrıca Van-Tahran-Van güzergâhında haftada bir gün Trans Asya treni ile demiryolu ile yolcu taşımacılığı yapılmaktadır.

Van ilinin turizm açısından çok önemli olan tarihsel sürecine bakıldığında, kentin bugüne kadar bilinen tarihi MÖ 5000 ile 3000 yılları arasında kalkolitik dönem başlarına kadar uzanmaktadır. Ancak 2014-2015 yılları arasında Erciş’in Gürgürbaba Tepesi’nde yapılan yüzey araştırmaları sonucunda alt ve orta paleolitik döneme ilişkin elde edilen buluntuların yaklaşık 315 bin yıllık olduğu görüldü. Bölgede neolitik çağdan günümüze kadar olan süreçte ise farklı kültürlerin yaşadığını Tilkitepe ve Dilkaya höyükleri ve diğer çeşitli kazılarda elde edilen buluntular göstermektedir. Van; Hurriler, Urartular, Asurlular, İskitler, Medler, Persler, İskender, Romalılar, Partlılar, Sasaniler, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar gibi pek çok uygarlığın tarihi ve kültürel değerlerinin izlerini taşımaktadır.

Van, Urartular’dan kalan pek çok kültürel mirasa ev sahipliği yapmaktadır. Bunlardan en önemlisi MÖ 840-825 tarihleri arasında I. Sarduri tarafından başkent haline getirilen Van (Tuşpa) şehrinin kurulduğu Van Kalesi’dir. Van Kalesi, 2016 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne girdi. Kale içerisinde Urartular’a ait tapınaklar, kaya ve oda mezarları ile yazıtlar bulunmaktadır. Gürpınar ilçesinde yer alan Çavuştepe (Sardurihinili) Kalesi II. Sarduri tarafından MÖ 764-735 yılları arasında yaptırıldı. Urartulular’ın ölü gömme geleneklerine yönelik önemli bilgiler ve kanalizasyon sistemi bulundu. Urartu Krallığı’nın bilinen son kalesi olan Ayanis Kalesi ise Tuşba ilçesinde yer almaktadır. Kral Argişti oğlu II. Rusa tarafından, MÖ 685 ve 653/650 tarihleri arasında yaptırıldı. Dünya su mühendisliğinin bir harikası olarak görülen 51 kilometre uzunluğundaki Menua (Şamran) su kanalı Gürpınar Ovası’ndan Van Ovası’na su getirmek için inşa edildi. Turistlerin yoğun ilgisini çeken bir çekicilik de Hoşap Kalesi’dir. Gürpınar ilçesinde yer alan kalenin tarihi Urartular’a kadar uzanmakta ve Osmanlı İmparatorluğu’na tabi Mahmudi Beyi Süleyman Bey tarafından, 1643 tarihinde yeniden yaptırıldığı şekliyle günümüze ulaşmıştır. Bunların dışında Toprakkale, Körzüt, Anzaf Van’da bulunan diğer krallık kentleridir.

İnanç turizmi bağlamında Hristiyanların kutsal mekânları olan kiliseler kentin önemli turistik çekicilikleridir. Akdamar Kilisesi (Surp Haç Kilisesi), Aziz Bartholomeus Manastırı, Yedi Kilise (WarakWank Manastırı), Adır (Lim) Manastırı, Çarpanak Kilisesi (Gıduts-Ctouts Manastırı) ve Saint Thomas Manastırı (Altınsaç Kilisesi), Saint Georges Manastırı (Pouthkouvank), Deveboynu Manastırı, Saintes Femmes (Azize Kadınlar Manastırı), Kırmızı Kilise (Garmravank Manastırı), Saint Stefanos Kilisesi, Hişet Aziz Etienne Kilisesi, Deyr (Dir) Kilisesi Yanal (Soradir) Kilisesi, Ardzvaber Kilisesi, Surp Vardan Kilisesi başta olmak üzere kiliselerin çoğu restore edilmedi ve kısmen harap olmalarına rağmen turistlerin en çok ziyaret etmek istedikleri yerlerin başında gelmektedir.

Son yıllarda turistlerin yoğun ilgisini çeken kutsal mekanların başında Akdamar Adası’nda bulunan Akdamar Kilisesi gelmektedir. Ermeni Vaspurakan Krallığı'nın döneminde Kral I. Gagik tarafından MS 915-921 yılları arasında inşa ettirilen kilise, 1021 yılında Vaspurkan Krallığı ortadan kalkınca 1113 yılına kadar Ermeni Patrikliği'nin merkezi haline gelerek ve Kutsal Haç Kilisesi adı ile de anılmaya başlandı. 1915 yılındaki Rus işgalinin ardından ayine kapatılan kilise 2005 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilerek 2007 yılında da anıt müze olarak hizmet vermeye başladı. 2010 yılında 95 yıl aradan sonra kutsal haç kilisesi ilk ayine ev sahipliği yaptı. Akdamar Anıt Müzesi (Kilisesi) 2015 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne girdi.

İnanç turizmi kapsamında daha yakın döneme ait eserler ise Müslümanların kutsal mekanları olan Ulu Camii, Horhor Camii, Kızıl Camii, Süleyman Han Camii, Hamurkesen Camii, Kaya Çelebi Camii, Hüsrev Paşa Camii, İzzeddin Şir Camii ve İkiz Kümbetler, Halime Hatun Kümbeti, Erciş Anonim (Zortul) Kümbet, Erciş Kadem Paşa Hatun Kümbeti, Gevaş Selçuklu Mezarlığı’dır. 2019 yılında yeni binasında ziyarete açılan Van Müzesi kente gelen ziyaretçilerin mutlaka uğradığı önemli çekim noktalardan biri oldu. Müzede, Uratulular’ın yanı sıra Neolitik, Kalkolitik, Tunç çağları, Erken Demir Çağı, Selçuklu ve Osmanlı eserleri sergilenmektedir.

Van’ın turizm potansiyeli için önemli bir değer taşıyan Van Gölü ise yerel halk tarafından Van Denizi olarak adlandırılmaktadır. Rakımı 1.646 metre, yüzölçümü 3.713 kilometrekare ve çevresi ise 430 kilometredir. Van Gölü tuzlu ve sodalıdır. Sodalı suyunun romatizmal hastalıklar ve bazı cilt hastalıkları açısından olumlu etkileri bulunuyor ancak henüz sağlık turizmi alanında kapsamlı bir altyapı çalışması yoktur. 2016 yılında mavi bayrak alarak hizmet vermeye başlayan ilk plaj olan Mollakasım halk plajı şehir merkezine 35 kilometre uzaklıkta olup karayolu ile ulaşım olanağı bulunmaktadır. Turistler ve yerel halk plajın yanında sahil bandında yer alan oteller, restoran tesisleri ve yazlık konutların yer aldığı yerleşim yerlerinden farklı noktalarda göle girilebilmektedir. Gölde; Akdamar, Çarpanak, Adır ve Kuş olmak üzere dört ada vardır. Göl, dalış turizmi için son yıllarda hem yurtiçi hem yurtdışından turistlerin ilgisini çekmeye başladı. Yüksek irtifa tüplü dalış deneyimlemek isteyenlerin yanı sıra göl, biri 18 metre boyunda 50 bin, diğeri ise 23,4 metrelik 68 ile 70 bin yaşında olduğu tahmin edilen dünyanın en büyük mikrobiyalitlerini keşfetmek ve sualtı fotoğrafçılığı yapmak isteyenler için çok önemli bir zenginliğe sahiptir. Gölde rüzgar sörfü, yelken, kano, kürek, dragon, parasailing, muz, trambolin ve su kayağı gibi su sporları yapma olanakları mevcuttur. Ayrıca gölde yaşayan tek canlı türü olan inci kefali balığının üreme sürecinde gözlenebilen tatlı sulara doğru olan balık göçü bölgenin turizm ekonomisine önemli katkı sunmaktadır.

Turistlerin ilgisini çeken önemli turizm varlıkları arasında Muradiye Şelalesi, Başkale ilçesi peribacaları, Başkale travertenleri, Bend-i Mahi Köprüsü ve Şeytan Köprüsü yer almaktadır. Turistlerin ziyaret etmekten keyif aldıkları Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van Kedi Villası’nda, beyaz tüyleri ve kehribar, mavi veya biri kehribar diğeri mavi renklerde olabilen gözlere sahip, koruma altındaki Van kedileri görülebilmektedir.

Çeşitli alternatif turizm olanakları da mevcuttur. Macera turizmi meraklıları Bahçesaray Müküs Çayı ve Çatak Botan Çayı’nda rafting yapabilmektedir. Kış sporları yapmak isteyenler Abalı Kayak Merkezi’ni kullanabilmektedir. Özel ilgi turizmi çerçevesinde, Özalp ilçesinde bulanan Erçek Gölü biyo-turizm ve ornito-turizm açısından dünyanın en önemli merkezlerinden biridir. Yaz ördeği, ak kanatlı sumru ve flamingo türleri gözlenebilmektedir. Karavan turizmi için Edremit ilçesi sahil bandında kamp ve karavan merkezi bulunmaktadır. Bu alanın sahile yakın olan kesiminde ise at binicilik ve eğitim merkezi yer almaktadır. Artos Dağı kelebek gözlemciliği yapan turistlere 200’e yakın kelebek türünü izleme ve foto safari olanağı sunan dünyanın sayılı alanlarından biridir.

Düzenlenen çeşitli festivaller turistlerin ilgisini çekmektedir ve ilin tanıtımına katkı sunmaktadır. Van-Erçek Flamingo Festivali, Uluslararası İnci Kefali Göçü Kültür ve Sanat Festivali, Bahçesaray Ceviz Şenliği, Deli Emin Bisiklet ve Doğa Festivali, Van Denizi Su Sporları Festivali, Kanispi Ceviz Bal Alabalık Festivali, Gürpınar Kültür ve Sanat Festivali, Devlet Tiyatroları Van Akdamar Çocuk ve Gençlik Tiyatroları Şenliği, Üvercinka Tiyatro Festivali, Van Gölü Balığı Festivali, Ulupamir Kırgız Kültür Şenliği, bu etkinlikler arasındadır. Bu festivallerden özellikle Erciş ilçesinde düzenlenen Uluslararası İnci Kefali Göçü Kültür ve Sanat Festivali Van Gölü’nde yaşayan ve üreme döneminde tatlı sulara göç etmek için suyun akışına ters yönde yüzen inci kefali balığının tanıtılması için düzenlenmektedir. Van’ın önemli kültürel miraslarından biri de el sanatlarıdır. Savatlı gümüş işlemeciliği ve Van kilimleri turistlerin yoğun ilgisini çekmektedir.

Önemli ilçelerinden İpek Yolu, Edremit ve Tuşba ilçelerinde son yıllarda yürütülen çalışmalarla kentin çehresi değişti. Özellikle Edremit son yıllarda ziyaretçilerin sayfiye amaçlı kullanımından kaynaklanan rekreaktif amaçlı turizme hizmet etmektedir. İlçe; kahvaltı salonları, yeme-içme mekanları, dört-beş yıldızlı otelleri, Kız Kalesi seyir terası ve sahil bandı çevre düzenleme projeleri sonucu önemli bir çekim merkezi haline geldi. Bunların yanı sıra İpek Yolu ilçesinde düzenlenen butik sokaklar, alış-veriş merkezleri, yeme-içme mekânları ve çeşitli eğlence mekânları turistlere sosyal yaşamı son derece canlı bir kent sunmaktadır.