Van Gölü’ndeki en önemli adalardan bir olan Akdamar Adası’nda yer alan kilise ve müştemilatı içermektedir. Dünya mimarlık ve sanat tarihi açısından önemli olan Akdamar Anıt Müzesi’ne ulaşım, Van-Tatvan karayolunun 50. kilometresinin, güney kıyısında bulunan iskeleden tekneler ile yaklaşık 20 dakikalık deniz yolculuğu ile sağlanmaktadır. Akdamar Anıt Müze olarak tanımlanan ve çeşitli yapı bölümlerinden oluşan kilisenin ana binası olan Kutsal Haç Kilisesi, Vaspurakan Kralı I. Gagik tarafından 915-921 yılları arasında inşa edilmiştir. Kilise dışındaki yapılar; sarnıç, ruhban okulu, jamaton bölümü, çan kulesi, şapel, servis bölümü, hizmet odaları, teraslı bahçeler, mezarlık ve limandan oluşmaktadır.

Mimari yapılar Vaspurakan Kralı I. Gagik’in bizzat kendisi tarafından tasarlandı. Uygulamalar ise keşiş mimar Manuel tarafından yapılmıştır. 1021 yılında Vaspurakan Krallığı ortadan kalkınca, 1113 yılında yapılar manastıra dönüştürülmüş, bu tarihten 1895 yılına kadar bölgedeki Ermeni Patrikliği’nin merkezi şeklinde kullanılmıştır. XIII. yüzyılın sonlarında Katholikos III. Stephanus kilisenin doğusundaki şapeli, 1296 yılında I. Zacharias güneybatısına bitişik şapeli yaptırdı. 1763 yılında kilisenin batısına Jamatun ve XIX. yüzyılın başlarında ise güney kapısı önüne giriş bölümü ile çan kulesi inşa edilmiştir. 1882 yılından itibaren kilisenin güneyine müştemilat bölümlerinden avlu, iki katlı öğrenci konaklama bölümleri, sarnıç, ruhban okulu ve servis bölüm inşa edilerek, kilisenin manastıra dönüşümü sağlanmıştır.

1918 yılından 2005 yılına kadar kullanılmayan kilise, doğanın olumsuz etkisi altında kalarak, güney müştemilat bölümlerinin düz dam örtü sistemi tamamen, beden ve iç duvarlarının da büyük bir bölümü yıkılarak tahrip olmuştur. Akdamar Anıt Müzeyi kapsayan Akdamar Kilisesi onarım ve koruma çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Van Valiliği tarafından 2005-2009 yılları arasında temizlik, bilimsel kazı, restorasyon, konservasyon, çevre düzenleme ve peyzaj proje uygulama çalışmaları yapılarak tamamlanmıştır. UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi'nin içinde kabul edilen Akdamar Kilisesi restorasyon ve konservasyon çalışmaları, alanında uzman 50 kişilik bir ekip tarafından, Venedik Tüzüğü’nün ilke ve prensiplerine bağlı kalınarak yapılmıştır. Hazırlanan çevre düzenlenme projesi kapsamında yaya ulaşım, güney-kuzey bilet gişe ve turnikeleri, bekçi güvenlik odası, tuvalet, mescit, kapalı oturma yerleri, kafeterya ve hediyelik eşya satış dükkânları yer almaktadır. Ayrıca, adada Van Gölü’nde yüzmek amacıyla soyunma-giyinme kabinleri, travers ahşap oturma alanları, çöp kovaları, doğu seyir terası ve bayrak direği ile engelli asansör çevre projesi kapsamında bulunmaktadır.

Akdamar Kilisesi’nin elektrik enerjisi ihtiyacının karşılamak amacıyla 2010 yılında Kalkınma Bakanlığı, Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı’nın maddi katkıları ile güneş panellerini adanın güneybatı bölümüne yerleştirerek bölgenin elektrik ihtiyacını karşılamıştır. Adanın muhtelif bölgelerinde yapılan sondaj çalışmalarında bulunan yeraltı suyunun acı ve kullanılacak nitelikte olmadığı ortaya çıkınca, 2018 yılında Van Büyükşehir Belediyesi VASKİ tarafından kara ile ada arasındaki 4.100 metre uzunluğundaki göl içerisine su borusu döşenerek, adadaki tatlı su ihtiyacı karşılanmıştır.

Akdamar Anıt Müze kapsamındaki Akdamar Kilisesi 31. 07. 2006 tarihinde törenle ziyarete açılmıştır. Törene dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç başta olmak üzere, Türkiye Ermeni Patriği Mesrob Mutafyan, Ermenistan Kültür Bakanı yardımcısı Gagik Gurciyan, yaklaşık 30 ülkenin büyükelçileri, Ermeni cemaatinin temsilcileri ve özel davet ile birçok yerli ve yabacı turist katılmıştır. Tören birlik, beraberlik ve hoşgörü mesajları verilerek tamamlanmıştır. Törende bu yapının müze olarak kullanılmasına, yılda bir gün ibadete açılarak ayin yapılmasına olanak verecek şekilde düzenlenmesine karar verilmiştir.

Akdamar Anıt Müzesi konumundaki Akdamar Kilisesi, sahip olduğu mimari özellikleri ile restorasyon sonrası günümüzde yıllık yaklaşık 200 bin yerli ve yabacı turist tarafından ziyaret edilmektedir. Günümüzde dört mevsim yerli ve yabancı binlerce turiste hizmet eden yapı, ülke ve bölge kültür turizme büyük katkılar sağlamaktadır.

Ayrıca bkz.: Koç, Atila; Ayrıca Bkz.: Kültür Turizmi; Kültürel Miras; Kültür Varlığı; Kültürel Miras Turizmi; Kültür ve Turizm Bakanlığı; Müze Turizmi; Van.

Yararlanılan kaynaklar: Adızel, Ö., Kızıroğlu, İ., Belli, O. ve Belli, V.E. (2015) Tarihi Akdamar Kilisesi Dış Kabartmalarında Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Hayvanların Resimleri. İçinde; M. Doğru ve E. Aksoy (Editörler), III. Uluslararası Ahlat-Avrasya Bilim, Kültür ve Sanat Sempozyumu Bildirileri Ahlas-Bitlis Kitabı (ss. 169-177). Ankara: Bitlis Eren Üniversitesi; Belli, V. E. ve Başpaydar Belli, F. (2017). Türk Ermeni İlişkilerinin Gelişmesinde Temsili Bir Örnek: Akdamar Kilisesi Restorasyonu. Ankara: Arzu Güvenç Saygın; İbşiroğlu, M.Ş. (1997). Akdamar Kilisesi Işıkla Canlanan Duvarlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları; Öztürk, Ş. (2015). 2006 Yılı Akdamar Kilisesi Kazı Çalışmaları. İçinde; O. Belli (Editör), II. Van Gölü Havzası Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss.160-170). Ankara: Bitlis Valiliği; Öztürk, Ş., Biber, H., Çavuşoğlu, R. ve Karaca, Y. (2007). Akdamar Kilisesi Restorasyon ve Kazı Çalışmaları, TMMOBMimarlık Dergisi, 336:60-65.

Şahabettin ÖZTÜRK &