Uyarlanabilir Rekreasyon
KAVRAM Rekreasyon
-
2025
Rekreasyonel faaliyetlere katılmak özel gereksinimi olan bireylerin hakkıdır. Ancak söz konusu faaliyetler özel gereksinimlere uygun hale getirilemezse, katılımın önemli oranda kısıtlanacağı açıktır. Farklı faaliyetler için, farklı engel gruplarına ve gereksinimlere yönelik olarak çok çeşitli uyarlamalar yapmak gerekmektedir. Bu büyük ihtiyaca rağmen ülkemizde hem turizm sektörünü hem spor sektörünü yakından ilgilendiren uyarlanabilir rekreasyon kavramı üzerinde yeterince durulmamaktadır. Kavramın İngilizcesi ‘adaptive recreation’ olarak ele alınmaktadır. Pek çok kaynakta ‘adaptive recreation’ ile yan yana kullanılan ‘adaptive sports’ kavramı ülkemizde ‘uyarlanmış beden eğitimi ve spor’ başlığı ile yer bulmaktadır. Bu başlık hem Spor Bilimleri Fakültelerinin ders programlarında yer bulmuştur hem de bilimsel yayınlarda sıklıkla görülmektedir. Ancak uyarlanabilir rekreasyon kavramı ülkemizde benzer oranda karşılık bulamamıştır.
Uyarlanabilir rekreasyon faaliyetleri hem engelli bireyleri hem ileri yaş ve hamilelik gibi etkenler sebebiyle hareket kısıtlılığı bulunan bireyleri kapsamaktadır. Bu geniş çerçeve çok farklı ihtiyaçlar ortaya çıkarmaktadır. Uyarlanabilir rekreasyon faaliyetlerine bakıldığında dans, dövüş sanatları, tüplü dalış, şnorkelle dalış, müzik, binicilik, hippoterapi, su terapisi, yüzme, yoga, tai chi, doğa kampı, kayak gibi çok çeşitli faaliyetlerden faydalanılabildiği görülmektedir. Bu faaliyetlerin uyarlanabilmesi ilk olarak kullanılacak ekipmanın engelli/özel gereksinimli bireylerin özelliklerine ve ihtiyaçlarına uygun hale getirilmesi ile sağlanabilmektedir. Bisiklet aktivitesi için blok, kayış, ayakkabı sabitleyicileri içeren pedal uyarlamaları, seleye eklenebilen sırtlıklar, emniyet kemerleri, yetişkin üç tekerlekli bisikletler, el bisikletleri, tandem bisikletler, yatar bisikletleri içeren çeşitli uyarlamalar farklı gereksinimleri olan bireyler için yapılabilecek farklı uyarlamalara güze bir örnektir. Bu uyarlamalar sayesinde uzuv kısalığı olan, ampute olan, serebral palsi ile yaşayan, görme engelli bulunan, omurilik zedelenmesi bulunan bireyler bisiklet sürme aktivitesini gerçekleştirebilirler. Elbette her aktivite her engel grubuna yönelik olarak uyarlanamayabilir ancak çeşitlilik ne kadar artırılabilirse bireylerin ilgisini çeken, yapmaktan keyif aldıkları faaliyetlerin bulunması ihtimali o ölçüde artacaktır. Rekreasyon faaliyetlerinin uyarlanmasındaki diğer önemli konu ise sektörde çalışan bireylerin öğretim yöntemleri ve iletişim konularında özel gereksinimli bireylerin ihtiyaçlarını algılayıp, bunları karşılayabilecek donanıma sahip olmalarıdır. Ayrıca sadece faaliyette kullanılacak ekipmanların değil faaliyetin gerçekleştirileceği tüm çevrenin uygun düzenlemeleri içermesi gerekmektedir.
Türkiye'de uyarlanabilir rekreasyon adına gerçekleştirilen örnek çalışmalar mevcuttur. Antalya ilinde bulunan bir acente ‘Engelliler için Yunus Gösterisi ve Terapisi, Engelliler için Şelale ve Tekne Turu, Engelliler için Yamaç paraşütü ve Tahtalı Teleferiği’ gibi turlar düzenlemektir.’ Hayata Dokunuyorum Görme Engelliler İnnovatif Atölyesi’ de ülkemizde bir ilk olarak nitelendirilen geniş kapsamlı bir projedir. Bu proje kapsamında Göbeklitepe, İzmir Saat Kulesi, Ayasofya Camii gibi 13 adet kültürel ve tarihsel varlığın üç boyutlu objeleri oluşturulmuş, seslendirme çalışmaları ile de görme engelli ve görmeyen bireylerin bu eserleri algılamalarına katkı sağlanmıştır. Ayrıca proje kapsamında görme engelli ve görmeyenler için geliştirilecek teknolojileri destekleme, etkinlikler organize etme gibi konulara da yer verilmiştir. Bu örnekler uyarlanabilir rekreasyon kavramının somutlaştırılmasına yardımcı olmaktadır. Ülkemizin bu alandaki gereksiniminin karşılanabilmesi için hem bilimsel araştırmaların artırılması hem de bu araştırmalar ışığında şekillenen uygulama fırsatlarının genişletilmesi etkili olacaktır.
Referanslar
Murphy, K. P., McMahon, M. A. ve Houtrow, A. J. (Editörler). (2020). Pediatric rehabilitation: principles and practice. Springer Publishing Company; Varol, F., Aksu, H. S. ve Öksüz, M. (2024). Uyarlanabilir ve Kapsayıcı Rekreasyon: Erişilebilir Turizmde Nitel Bir Durum Çalışması, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 35(2): 187-204; Mobility Turkey. Engellilere Özel Turlar, https://www.mobilityturkey.com/tr/engellilere-ozel-gunluk-turlar, (Erişim tarihi: 16.04.2025).; Hayata Dokunuyorum. Proje Hakkında, https://www.hayatadokunuyorum.org.tr/proje-hakkinda, (Erişim tarihi: 18.04.2025).