Seyyah

Kavram Seyyah ve Seyahatname Seyyah

Belli bir coğrafyayı gezerek, belli tarih dilimindeki izlenimlerini yazıya aktaran kişi, gezgin. Askeri, dini, siyasi, merak, spor, sağlık, eğitim, ticari gibi nedenlerle gezen seyyahların coğrafi sınırları yoktur, gezileri sadece kendi yaşadığı coğrafyayı değil yabancı coğrafyaları da kapsar. Seyyahlar farklı meslek ve eğitim grubundan kişilerdir, örneğin din adamları, tüccarlar, devlet görevlileri, misyonerler, soylular, askerler, sanatçılar, denizciler, bilim insanları vb.

Seyyahların gezileri esnasında keşif, gözlem, izlenimlerine dayanarak kaleme aldıkları yazıları seyahatnamedir. Seyahatnameler, görsel ve işitsel propaganda araçlarının (kitap, radyo, televizyon vb.) kısıtlı olduğu dönemlerde farklı coğrafyaları bilim, kültür, sanat, spor, siyasi, askerî açıdan tanımak için önemli bir araçtır. Kimi seyyahlar gözlemlerini seyahatnameler şeklinde yayınlarken, kimileri de gezi notları, hatıratlar, mektuplar, gazetelere köşe yazıları hazırlayarak duyururlar. Seyyahlar gezilen ülke, bölge, coğrafyanın ve devletin tarihi, kültürel ve sosyo ekonomik yaşantıya dair önemli olan ve dikkatlerini cezbeden bilgileri kendi yorumuna göre aktarırlar. Bu nedenle yazılarında kendi siyasi ve dünya görüşünün izine rastlamak mümkündür.

Yazının icadından sonraki dönemde Asurlu tüccarların Anadolu topraklarında Kayseri Kaniş Karum’u ziyaretleri ve ticari seyahatlerini yazdıkları kil tabletler seyahatnamelerin ilk örneklerinden sayılabilir. Antik Yunan halkının Anadolu kıyılarını yurt edinmeye başlaması ile birlikte bu topraklarda seyyahlar ve eserlerinin çoğalmaya başladığı söylenebilir. Antik Çağın devletleri ve halklarıyla ilgili önemli aktarımlar yapan Amasya doğumlu seyyah Strabon (MÖ 63) ve eseri Geographica, Lidya’lı seyyah Pausanias (MS 180) ve eseri Yunanistan’ın Tasviri batı dünyasının ilk seyyahları ve seyahatnameleri olarak kabul edilir. İtalyan gezgin Marco Polo (1254) ve ilgi çeken seyahatnamesi Marco Polo’nun Hikayeleri ile Asya ötesine yaptığı seyahatler hakkında, Faslı seyyah İbn-i Batuta ve seyahatnamesi ile birçok coğrafya hakkında bilgi sahibi olmak mümkündür. Türk seyyahlardan olan Evliya Çelebi (1611) Osmanlı Devleti egemenliği altındaki topraklara gerçekleştirdiği seyahatlerini 10 ciltlik Seyahatname isimli eserinde toplamıştır. Fransız mimar, arkeolog ve gezgin olan Charles Texier (1802) ise müfettişlik görevi esnasında bilgi toplama amaçlı Anadolu’ya gönderilmiş ve gezileri esnasında bilgi ve çizimlerini Asia Minor isimli eserinde paylaşmıştır.

Yararlanılan Kaynaklar

Ağayev, E. (2010). Seyyah Karçınzade Süleyman Şükrü’nün Gözüyle Azerbaycan, Karadeniz Araştırmaları, 27 (27): 105 – 139.; İlber, O. (2008). Tarihimiz ve Biz. İstanbul: Timaş Yayınları.