Arundell, Francis Vyvyan Jago
Seyyah ve Seyahatname Seyyah
(1780 – 1846)
Antikacı ve seyyah olarak bilinen Arundell İngiltere’nin Launceston’da doğdu (1780). Liskeard Grammar School’da eğitim görmesinin ardından Oxford Exeter College’de 1801 yılında lisans ve 1809’da ise yüksek lisans diplomasını aldı. Doğup büyüdüğü yerde papaz yardımcılığına atanmasının ardından, Tamar bölgesinde yer alan Landulph’taki papaz evinde 1805 tarihinde görevlendirildi.
Antikaya olan ilgisi tüm yaşamı boyunca sürmüş olan Arundell, Güneybatı İngiltere’de bir kontluk olan Cornwall’in tarihini araştırdı ve aydınlatmaya çalıştı.
Arkeolojik araştırmalara da yönelen Arundell, Society of Antiquaries of Londra cemiyetinin üyesi oldu, son Bizans İmparatoru Theodore Palaelogus hakkında bir de yazı yazdı.
1816’da İstanbul Başkonsolosu Isaac Morier’in kızı olan Anna Maria ile evlendi. Anna Maria aynı zamanda İran’da Kaçar Hanedanı'nın anlattığı Hajji Baba adlı romanıyla da tanınan diplomat ve romancı James Morier’in kız kardeşidir. Bu evliliğin ardından, İzmir’de bir İngiliz fabrikasına papaz olarak görev yapmaya başladı. Bu görevde 14 sene kaldı. Bu görev ve yerleşim ardından Küçük Asya’ya bir keşif turu düzenledi. 1826 yılının Mart ve Eylül ayları arasında, Anadolu’da yer alan yedi kiliseye hac ziyareti yapan Arundell, güney kesimleri içine alan Pisidia’ya da bir gezi yaptı. Bu geziye ilişkin bilgileri de Arundell 1828 yılında kitaplaştırdı. Bu gezi sırasında da Antioch’ya özel bir yer verdi, çalışmalarının sonucunda elde ettiği bilgileri içeren iki ciltlik eser meydana getirerek 1834 yılında yayınladı.
Arundell 1835 ve 1836’da Filistin’e gitmesine karşın, buraya ilişkin notlarını yayımlamadı. Antikacı kimliği ile antikaya duyduğu büyük merak ile birlikte İzmir’de eski eserler, madeni paralar ve el yazmalarından geniş bir koleksiyon oluşturduğu bilinmektedir. Bunu da British Museum’a sattığı sikkelerden anlamaktayız.
Bu gezileri sırasında İzmir hakkında birçok materyal toplamasına karşın bu bilgiler yayımlanmadı ve kullanılmadı. Aynı zamanda memleketi Launceston için de topladığı notlar da kullanılmamış görünmektedir. Büyük olasılıkla bu notları Arundell’in kayıp ettiği sonucuna bizi götürmektedir.
Arundell’in günümüze ulaşan üç adet basılı eseri bulunmaktadır: Bunlar A Visit to the Seven Churches of Asia (Asya’nın Yedi Kilisesi’ne Ziyaret - 1828), Discoveries in Asia Minor: Including a Description of the Ruins of Several Ancient Cities and Especially Antioch of Pisidia (Küçük Asya’da Keşifler: Yedi Antik Kentin ve Özellikle Pisidia Antakya’sı Kalıntılarının Tanıtımı Dahil – 1834), Aimons Notre Prochain (Sonraki Aşkımız – 1854). Örneğin, Discoveries in Asia Minor adlı kitabında günümüzde Şirince olarak bilinen Kırkınca Köyü’nden söz eden Arundell, burayı tümü en az 300 hanelik bir Rum köyü olarak tasvir eder. Arundell, eserlerinde Türklerin misafirperverliğinden söz eder. Seydiköy yakınlarına yaptığı bir gezi sırasında uğradığı bir evin sahibi olan bir Türk gencinin, yoksunluk içinde bulunmasına karşın, Arundell’e ve yanında bulunan kişilere yani konuklara elindeki tüm olanaklarını sergileyerek ağırlamasını anlatır. Batı Anadolu’da seyahat sırasında yol üstündeki kahvehanelerin sıklığı da dikkatini çeker. Kervan yolu üzerinde konumlandırılan bu kahvehaneler, zeybekler tarafından işletilmekte ve yolcuların tütün, çay, kahve gibi ihtiyaçlarını temin ettikleri yerlerdi. Arundell de bunlarla ilgili gözlemlerini aktarır, Nazilli’de (Nosli Bazaar) tatmış olduğu helvayı oldukça lezzetli bulduğunu belirtir. Arundell, Aydın ve çevresi için önem sunan Zeybekler ve Atçalı Kel Mehmet’in mücadelesinden de seyahatnamesinde söz eder.
Referanslar
Arundell, F. V. J. (1834). Discoveries in Asia Minor: Including a Description of the Ruins of Several Ancient Cities, and Especially Antioch of Pisidi. Londra: R. Bentley.; Çetin, Z. (2013). Avrupalı Gezginler Gözüyle 19. Yüzyılda Batı Anadolu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.; http://www.oxforddnb.com, (Erişim tarihi: 23.06.2020).