George Hayward

Seyyah ve Seyahatname Seyyah

George Jonas Whitaker Hayward 1839 yılında İngiltere’de doğdu. Ailesi hakkında fazla bilgi olmasa da gençlik yılları askeri mücadelelerin yoğun olduğu bir döneme denk geldi. Hindistan’da patlak veren Sepoy İsyanı’nı bastırmak için savaşan birlikte görev yaptı. Burada, doğuştan gelen maceracı ruhu doğayı, dağları keşfetmeye olan merakını kamçıladı. Askeri görevlerin ardından İngiltere’ye dönmüş ve yeni maceralara atılma kararı alarak istifa etti. Bu kararında İngiltere’nin Hindistan’da uzun süredir sürdürdüğü politikalarının, Kuzey Hindistan’a karşı giderek artan merakın etkisi oldu.  Her ne kadar yaşadığı dönemde üst otoriteler tarafından muteber kabul edilmese de Albay Alexander Gardner’ın Keşmir, Kuzey Hindistan ve Türkistan’a yaptığı seyahatler Hayward’ı kişisel olarak bu coğrafyaya seyahat ve keşif fikrine yöneltti.

George Hayward İngiltere’nin Kuzey Hindistan politikasının bir tezahürü olarak yapılan hamlelerde cesur bir aktör olarak yer aldı. Kraliyet Coğrafya Topluluğu Başkanı Henry Rawlinson tarafından tevdi edilen Kuzey Hindistan’dan Türkistan’a giden yolları ve geçitleri arama vazifesi Hayward’ın beklediği, aradığı fırsat oldu. Topluluk tarafından teknik donanım ve maaşla desteklendi. Avlanma, resim yapma, iz bulma, dayanıklılık gibi yetenekleri sayesinde yolculuğa atıldı, 1868 yılında Yarkent şehrine ulaştı ve Yarkent Nehri’nin kaynaklarını aramaya çalıştı Bu girişimleri neticesinde birçok geçit ve dağ silsilesi gözlemledi. Bu gözlemlerini yaptığı resimler ve tuttuğu notlarla aktarabilmiştir. XIX. yüzyılda Türkistan hakkında bilinmeyen birçok coğrafi probleme ışık tutmaya çalıştı, cevaplar aramıştır. Yarkent Nehri’nin ana kaynağının yanı sıra ticari olarak yararlanılabilecek geçitler aradı. 

İpek Yolu’nun ticari yoğunluğuna ev sahipliği yapan önemli kentler de Hayward’ın rotasında yer aldı Yarkent’ten sonra Kaşgar’a gitmeye ve Kaşgar Hanı Yakup Bey ile görüşmeye muvaffak oldu. Bu sohbet tarihi bir kaynak olması açısından mühimdir, bir batılı seyyahın güçlü ve otoriter Yakup Han hakkında bilgi edinmemize olanak sağladı. Doğu Türkistan’ın siyasi ve sosyo-ekonomik durumu hakkında kısa süreli de olsa şahit olduğu döneme dair verdiği bilgiler, coğrafi bulgular kadar önemlidir. Hayward’ın bu seyahati maceracı ruhu, bilimsel ve politik amaçlarla oldukça tutarlı ve aynı doğrultuda gitmiştir. Ancak bundan sonra vazifesini İngiliz hâkimiyetindeki Hindistan’da tamamlamak yerine yeniden ve farklı bir maceraya doğru seyahat planladı. 1870 yılında Himalayalar üzerinden kuzeye doğru, bu sefer Kraliyet Coğrafya Cemiyeti’nin bilgisi ve desteği olmadan gitmeye kalkıştı. Keşmir ve Gilgit’e ulaşmış oradan Ceyhun Nehri’ne ve Pamir Dağları’na ilerlemeyi düşündü. Bölgede kargaşa ve savaş ortamında kalan bir Batılı olarak, safi coğrafi merakla hareket ettiğine inanmayan Gilgit ve Çitral bölgesinin de hakimi olan Aman ul-Mülk tarafından öldürüldü. Ölüm nedeni hakkında net bir bilgi bulunamamdı. Hayward’ın yaptığı seyahat bu dönemde Türkistan’a yapılan en etkili seyahatler arasında yer aldı, kendinden sonrakilere öncülük ettir. Kun Lun ve Karakurum Dağları ile keşfettiği ve ziyaret ettiği birçok geçit sayesinde Kraliyet Coğrafya Cemiyeti tarafından madalya ile taltif edildi.

 

Yararlanılan Kaynaklar

Hayward, G. W. (1868). Letter from Mr. G. S. W. Hayward, 15 August 1868. Proceedings of the Royal Geographical Society of London, 13(1): 9-10; Hayward, G. W. (1869). Journey from Leh to Yarkand and Kashgar, and Exploration ofthe Sources of the Yarkand River. Proceedings of the Royal Geographical Society of London, 14(1): 41-74; Özgün T. O. (2021), George Hayward’s Journey to The Central Asia: The Periphery of The British Imperialist Politics, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34: 175-195.