Raczyński, Edward

Kişi Seyyah ve Seyahatname Seyyah Seyahatname Yazar Seyyah

(1786 - 1845)

Edward Raczynski, Polonya’nın Poznan kentinde 2 Haziran 1786 tarihinde doğdu. Raczynski Ailesi, Polonya’nın önde gelen aristokrat ailelerindendir ve başta şehirleri Poznan olmak üzere ülkenin eğitim, sanat ve kültürel gelişimine katkıları büyüktür. Edward Raczynski de sanatın ve bilimin koruyucusu, hayırsever bir siyasetçi olarak bu ailenin en tanınmış ve etkin üyelerinden biriydi. İlk eğitimini kardeşi Atanazy Raczynski (1788-1874) ile birlikte, oldukça entelektüel bir çevre oluşturan dede, hala ve babasının gözetiminde aldı. Daha sonra temel diller ve fen bilimlerinde yüksek eğitim görmek üzere Almanya-Frankfurt Viadrina Üniversitesi ve Berlin Üniversitesine gitti. Polonya’ya döndüğünde orduya katıldı ve başarılarından dolayı "Virtuti Militari Nişanı" ile ödüllendirildi. 1811’de Poznan milletvekili seçilerek meclise girdi. Poznan’ın gelişmesi için çalışan ve şehirde kütüphane, tarım okulu, altyapı tesisleri kurulmasına, çok sayıda eserin yayınlamasına, sanat eserlerinin korunmasına, tarihi eserlerin yenilenmesine öncülük eden Edward Raczynski, siyasi faaliyetleri sırasında haksız suçlamalarla karşılaşınca yaşadığı psikolojik çöküntü sonrasında 20 Ocak 1845’de intihar etti.

Edward Raczynski, öncelikle çok okuyan ve araştıran, antik dünyaya büyük ilgi duyan entelektüel birisidir ve bu ilgisini birçok ülkeye yaptığı gezileriyle pekiştirmektedir. 1814’de yaptığı Türkiye gezisi, uzak ve yakın tarih, Antik Çağ eserleri, Osmanlı Türkiyesi, Türkler’in inançları, gelenek ve göreneklerini inceleme açısından kendisine büyük katkı sağlar. Uzun zamandır planladığı bu geziyi, seyahatnamesinde oldukça ayrıntılı olarak aktarır ve eserini 1821’de Wroclaw’da, "Dziennik Podrozy do Turcyi Odbytey W Roku MDCCCXIV Przez Edwarda Raczynskiego (Edward Raczynski’nin Türkiye Seyahati Günlüğü)" adıyla yaklaşık doksan gravürle birlikte yayımladı. Gravürlerin çizimleri Türkiye gezisinde birlikte olduğu ressam Ludwig Fuhrmann, kardeşi Atanazy Raczynski ve gelecekteki eşi Konstancja Potocka’ya aittir. Eser daha sonra farklı dillerde ve içerikte de yayımlandı. Türkçe çevirileri ise Kemal Turan tarafından “1814’de İstanbul ve Çanakkale’ye Seyahat” Tercüman Yayınları 1972, “1814'te Dersaadet ve Çanakkale'ye Seyahat” Köprü Yayınları 2019; Sabire Arık tarafından “Edward Raczynski’nin Türkiye Seyahati Günlüğü” Türk Tarih Kurumu Yayınları 2019 olarak yayımlanmıştır. 

Edward Raczynski, Türkiye gezisine Temmuz 1814’de Polonya-Warszaw’dan (Varşova) yola çıktı. Kara yoluyla Ukrayna üzerinden Karadeniz kıyısındaki Odesa’ya, oradan da denizyoluyla Ağustos 1814’de ticari bir gemiyle yaptığı yolculuk sonunda İstanbul’a ulaştı. Şehrin birçok yerini dolaşan Edward Raczynski büyük bir merak ve titizlikle incelemelerde bulunmuş; başkentte Türkler’in günlük hayatını, gelenek ve göreneklerini, Osmanlı Devleti’ni ve kurumlarını seyahatnamesinde oldukça ayrıntılı vermiş ve Polonya ile karşılaştırmalarda ve hatta özdeşleştirmelerde bulunmuştur. Raczynski, İstanbul’un abidelerini ve camilerini, Topkapı Sarayı’nı, Ayasofya ve Hamamını, Atmeydanı (Sultanahmed Meydanı), Binbirdirek Sarnıcı, Kapalıçarşı ve Mısır Çarşısı’nı gezmiş; Beylerbeyi Cami’sinde yapılan bir cuma selamlığına katılmış, mekanlara ve kullanımlarına yönelik tespitlerde bulunmuş ve gravürlerini çizdirmiştir. Haliç’te Kağıthane'yi, Boğaziçi’nde Büyükdere'deki elçiliklerin yazlık köşklerini, Beşiktaş ve Tarabya’yı, Bahçeköy ve Kemerburgaz su kemerlerini, Anadolu Kavağı, Beykoz, Hünkar İskelesi'ni ziyaret etmiş ve buralara ait izlenimlerini duygu ve düşüncelerine de yer vererek aktarmıştır. Eylül 1814’te gemi ile Çanakkale’ye yola çıkan Edward Raczynski, Üsküdar, Kadıköy ve Adaları denizden izleyerek, Yeşilköy, Ereğli yoluyla Lapseki'ye ulaşmıştır. Çanakkale’de yaklaşık on sekiz gün içinde Kaleler, Bozcaada, Lesvos (Midilli), Behramkale (Assos), BabaBurnu ve Eski İstanbul (Aleksandria Troas) ve Troya’yı gezdi. Özellikle Antik Çağ’a ilgisi olan Edward Raczynski,  Troya Savaşı’nın izlerini, Çanakkale Boğazı ve çevresinin önemini ve tarihini, Homeros, Plinius, Vergilius, Strabones gibi Antik Çağ yazarlarından ve kendinden önce bölgeye gelen yazarlardan alıntılarla açıklar. Eylül 1814 sonunda Çanakkale’den ayrılan yazar Gelibolu, Tekirdağ, Silivri, Yeşilköy üzerinden karayoluyla İstanbul’a döndü ve yaklaşık bir ay daha kaldığı İstanbul’dan Ekim 1814’de Odesa’ya gitmek üzere gemiyle ayrıldı. Seyahatnamesinde yer alan bilgiler, açıklamalar, dipnotlar ve gravürlerden yazarın Türkiye gezisi öncesinde ve sonrasında büyük bir dikkat ve titizlikle çalıştığı anlaşılmaktadır. Seyahatinin geçtiği İstanbul, Çanakkale ve Tekirdağ’da gördüğü yerlerin tarihi, özellikleri, mimarisi, buradaki insanların yaşantıları, gelenek ve görenekleri hakkında zengin kaynak ve dipnotlarla verdiği ayrıntılı bilgiler eserinin önemini ortaya koymaktadır. Özellikle seyahatnamesinde verdiği tarihi yapıların mimari ayrıntıları, ölçü, plan ve çizimleri, haritalar, ayrıntılı kronolojik geçmiş, topografya yapısına ait bilgiler günümüze ulaşan bu yerler hakkında bilimsel bir veri ve belge niteliğindedir. Ayrıca Türk tarihi ve kültürüne ilişkin tespitleri, topluma ve kurumlarına ait verdiği ilginç ayrıntıları ve sonuç olarak Türkiye ve Polonya’nın karşılaştırılması, özdeşleştirilmesi ve ilişkilerinin açıklanmasında Edward Raczynski önemli bir eser bırakmıştır. 

Referanslar

Raczynski, Edward. (1972). 1814’de İstanbul ve Çanakkale’ye Seyahat Edward Raczynski (Çeviren: Kemal Turan). İstanbul: Tercüman Yayınevi; Raczynski, Edward. (2019). Edward Raczynski’nin Türkiye Seyahati Günlüğü (Çeviren: Sabire Arık). Ankara: Türk Tarih Kurumu Tercüman Yayınları; www.regionwielkopolska.pl/artykuly-wybitni-wielkopolanie/raczynski-edward-1786-1845, (Erişqim tarihi: 04. 12. 2024).