Forsyth, Thomas Douglas
Kişi Seyyah ve Seyahatname Seyyah Seyyah
(Büyük Britanya, 1827 - 1886)
-
2024
Sir Thomas Douglas Forsyth (1827-1886), İngiliz diplomat ve kâşiftir. 1887 yılında kızı Ethel Forsyth tarafından tamamlanan ve yayımlanan biyografisi (Autobiography and Reminiscences of Sir Douglas Forsyth, C.B., K.C.S.I., F.R.G.S. London: Richard Bentley and Son) hayatı boyunca tuttuğu notlara dayanmaktadır. Doğu Hindistan Şirketi Kolejinde eğitim alan Forsyth iyi derecede Farsça öğrenmiştir. 1848 yılında İngiliz yönetimindeki Hindistan’da hizmet etmeye başlamıştır. 1854 yılında geçirdiği rahatsızlığa kadar görevine devam eden Forsyth kısa süreliğine Londra’ya dönmek zorunda kalmıştır. Daha sonra Hindistan’a geri dönmüş ve 1857’de vuku bulan Sipahi İsyanı’nın bastırılmasında görev almıştır. Bu süreçte gösterdiği başarının ardından Pencap’a komiser olarak atanmıştır. Bu çalışmanın da konusu olan Türkistan ile kurulacak bir ticari temasa dair fikri burada edinmiş olması muhtemeldir. O dönemde Hindistan’ın kuzey bölgesi olan Kaşmir aracılığıyla Türkistan ve Pencap arasında ticaret yapma olanakları üzerinde durmuştur. 1867 yılı itibariyle Ladakh’ın başkenti Leh’e bu niyetle gitmiştir. Batı Himalayalar üzerinde uzanan Kangra Vadisi, dönemin ticaretinin yoğunlaştığı Türkistan’dan, Hindistan’dan ve Çin’den gelen tüccarların buluştuğu bir bölge olması hasebiyle Forsyth’un Türkistan’a dair ticaret olanaklarına inancını pekiştirmiş olması muhtemeldir.
Douglas Forsyth, Hindistan Valisi (1869–1872) Richard Southwell Bourke, kısaca Lord Mayo, tarafından 1868 yılında İngiliz ve Rus çıkarlarının kritik bölgelerinden biri olan Afganistan ve Kabil’in stratejik konumunu pekiştirmek için Rusya’ya gönderilmiştir. Kabil Emirliği’nin sınırlarını Rus yetkililere tanıttıktan sonra 1869 yılında Hindistan’a dönmüş ve artık Türkistan sahasına gidebilmek için gerekli izinleri almaya çalışmıştır. Türkistan sahası ile kurulmak istenen ticari temaslar aslında siyaseten dönemin koşullarını uygun hâle getirmekteydi. Yakup Bey, Kaşgar Hanlığı’nı Çin hâkimiyetinden kurtarmış ve münhasır bir devlet haline getirmişti. Hanlığın tanınması maksadıyla Osmanlı İmparatorluğu’na, İngiliz ve Rus yetkililerine elçiler göndermiş, diplomatik temas kurmuştur. Bu diplomatik temasın karşılığında çıkarları gereği İngiliz Hükümeti ittifak içinde olmamıştır ancak bu durum Douglas Forsyth gibi bir idarecinin Türkistan’la kurulacak köprü için beklediği fırsatın oluşmasına zemin hazırlamıştır. Böylelikle Douglas Forsyth Kaşmir sınırları içinde bulunan Lahor’dan Türkistan’a hareket etmiştir. Bu zorlu seyahatinde günümüzde Doğu Türkistan sınırları içinde yer alan Yarkent’e varmıştır. Bu seyahat vasıtasıyla Forsyth, Kuzey Hindistan ve Türkistan arasındaki dağ sıralarını, geçitleri ve yüksek dağ uzantılarını gözlemlemeyi ve notlar almayı başarmıştır. Bunlardan Karakurum ve Kunlun sıradağlarını gözlemlemiş, yükseltileri hakkında bilgi sahibi olmuştur. Yakup Bey’le görüşme imkânı bulamayan Forsyth bu ilk seyahatin ardından geri dönmek zorunda kalmıştır.
Bu ilk teşebbüsün ardından Hindistan’da farklı bölgelerde görevlerini sürdüren Forsyth, Türkistan’a, münhasıran Kaşgar Hanlığı’na bir seyahat daha gerçekleştirmek için izin istemiştir. Hindistan Genel Valisi Lord Northbrook, Forsyth başkanlığında bir diplomatik heyetin Kaşgar Hanlığı’na gitmesi için gerekli izni vermiştir. Heyetin amacı, Kaşgar Hanlığı ve Hindistan arasında ticari antlaşmalar için gerekli zemini ve olası tüm engellerin bertaraf edilmesini sağlamaktı. Forsyth, oldukça kalabalık bir heyetle Kaşgar ve Yarkent şehirlerine ulaşmıştır. Kendisine eşlik eden Punditlerin (Hintli dağcı, kâşif ve yardımcılar) yanında Thomas E. Gordon, John Biddulph, Henry Bellew, Ferdinand Stoliczka, Henry Trotter ve R. A. Champman gibi subay, tarihçi, biyolog ve dilbilimciler de bulunmuştur. Seyahat sonucunda Kaşgar ve Yarkent kentleriyle Kuzey Hindistan arasında kurulabilecek bir ticaret yolunun güvenliği ve fiziki şartları tartışılmış, elde edilen raporlar Kraliyet Coğrafya Cemiyeti’nin toplantılarında ele alınmıştır. Ticaret şartları değerlendirilmiş ve mevcut bir ticaret antlaşması elde edilmiş, Rusya’nın bölgede genişlettiği ticaret sahası ve iktisadi yayılımının üzerinde durulmuştur. Douglas Forsyth bu seyahat sonunda bir ödülle (Knight Commander of The Star of India) taltif edilmiştir. Yaptığı seyahat ve diplomatik çabaları İngiltere’nin Türkistan politikasına dair aktif olarak gerçekleştirdiği tek harekât olarak kalmıştır. Yakup Bey’in ölümünden sonra bölge kısa sürede Çin hâkimiyetine girmiştir.
Forsyth, elçilik görevine farklı bir bölgede devam etmiştir. 1875 yılında Burma Kralı’na elçi olarak gönderilmiş,1876 yılında ise İngiliz yönetimindeki Hindistan’daki görevlerinden istifa etmiş ve Hint Demiryollarında (Indian Railways) yöneticilik yapmıştır. Stuart Sweeney’nin aktardığı gibi bir dönemin hırslı, cesur diplomatı ve Hindistan Kamu Hizmetleri (Indian Civil Service) temsilcisi Sir Thomas Douglas Forsyth’ün 1886 yılındaki ölümü Times gazetesinde, 'İngiliz Hindistanı'nın modern tarihi' içinde 'ikinci dereceden adamlar' grubuna yerleştirerek manidar bir ifade ile duyurulmuştur.
Referanslar
Forsyth, Sir Thomas Douglas (1887). Autobiography and Reminiscences of Sir Douglas Forsyth, C.B., K.C.S.I., F.R.G.S. (Ethel Forsyth, Editör) Londra: Richard Bentley and Son; Rapson, Edward James (2004). "Forsyth, Thomas Douglas". Dictionary of National Biography, Cilt-20, Londra: Smith, Elder & Co.; Sweeney, Stuart (2014). Financing India's Imperial Railways, 1875–1914, İngltere: Pickering & Chatto.