Polyksena Lahdi

Doğal ve Kültürel Miras Lahit

(Kızöldün Tümülüsü, Gümüşçay, Biga, Çanakkale, 1994)

1994 yılında Çanakkale’de Biga'ya bağlı Gümüşçay Kızöldün Tümülüsü’nde tespit edilmiştir. Uzunluğu 3.32 metre, genişliği 1.60 metre, yüksekliği 1.78 metredir. Kapağı iki yöne eğimli üçgen alınlıklı çatı formludur. Tekne sanduka biçimlidir. Teknenin üst bölümü ve kapak Ion düzenindedir. Uzun kenarlar 2.80 metre, kısa kenarlar 1.10 metre x 0.80 metredir. Lahit aynı zamanda dört tarafı kabartmalar ile çevrili olması ile oldukça önemlidir. Prokonnesos (Marmara Adası) mermerinden yapılmıştır. MÖ 520-500 yıllarına ait lahitte yer alan betimlerden dolayı bu adı almıştır. Kapağın hemen altında yumurta dizisi ve geniş bir silmeden sonra ikinci bir yumurta dizisi yer almaktadır. Lahdin boyalı olma ihtimali de bulunmaktadır. Lahitte işlenmemiş bazı bölümlerin olması gömünün tamamlanmadan yapıldığını kanıtlamaktadır. 

I) Lahitte Polyksena Efsanesi

Lahdin birinci uzun yüzünde Polyksena’nın düğününe hazırlık, kutlama ve gelin odası betimlenmiştir. İkinci uzun yüzde Polyksena’nın kurban sahnesi ile Troialıların yas tutma sahnelerine yer verilmiştir; lahit adını bu sahneden almıştır. 

Polyksena, Troia Kralı Priamos ve Hekabe’nin en küçük kızıdır. Priamos oğlu Hektor’un cesedini vermeyen Akhilleus ile anlaşmaya gider. Polyksena, babasına eşlik eder. Polyksena’yı gören Akhilleus, aşık olur ve Polyksena ile evlenme karşılığında Hektor’un cesedini vermeyi kabul eder. Priamos bu anlaşmayı kabul eder ancak kardeşini öldüren Akhilleus’dan intikam almayı isteyen Polyksena, Akhillesu’u silahsız ve savunmasız şekilde düğün için izin almaya gönderir.  Akhiileus, Thymbralı Apollon Tapınağı’na gelir. Tapınakta tuzak kuran Paris, Akhilleus’u sağ topuğundan zehirli bir ok ile yaralar. Akhilleus, oğlu Neuptolemos’un rüyasına girer ve oğlundan Polyksena’nın kendisi için kurban edilmesini ister. 

II) Lahitte Yer Alan Figürler ve İşlenen Konular

Birinci uzun yüzde toplam on yedi figür yer almaktadır. Bu yüzde iki konu işlenmiştir; sırt sırta betimlenen kadınlar ile sahne iki bölümden oluşmaktadır. Sol tarafta sağa dönmüş ayakta duran kadın figürü bulunmaktadır. Sol ayağını öne doğru atmıştır. Sağ elinde lyra; sol elinde yumurta taşımaktadır. Khiton giyimli ikinci figür elinde kurdele tutmaktadır. Üçüncü figür tahtında oturur pozisyonda verilmiştir. Khiton üstünde hymation giyimlidir; başında duvak vardır. Tahtın hemen arkasında duran figürün başı açık ve sağ elinde bir yelpaze bulunmakta ve sol eliyle selam verir pozisyondadır. Kollu bir khiton üstünde hymation giyimlidir. Sağda tarafta aulos çalan bir kadın vardır ve hymationu omuzlarını açıkta bırakacak biçimde aşağı düşmüştür. Hymationun kıvrımları üçgen oluşturacak biçimde aşağı doğru sıralanmıştır. Kithara çalan kadın ve onların önünde başlarında miğferi bulunan dört silahlı kadın yer almaktadır. Arkasındaki kadının vücut kıvrımlarından dans ettiği anlaşılmaktadır. Dans eden kadının hemen yanındaki ikinci figürün gözündeki boya bozulmadan günümüze dek korunmuştur. 

Kısa yüz birinci yüzün devamı şeklindedir. Bu frizde beş kadın bulunmaktadır. Hepsinin başları örtülü ve ayakları çıplak işlenmiştir. Klinede oturan iki kadın ayakları tabure üzerindedir. Yüzleri birbirine dönük verilmiştir. Soldaki kadın bir eliyle örtüsünü tutarken sol elini havaya kaldırmış şeklindedir. Sağdaki kadın sağ elini havaya doğru sol elini aşağı çevirmiştir. Klinenin solunda ayakta duran kadın bir eli ile gelinin beline dokunurken diğer elini çenesine doğru uzatmaktadır. 

İkinci uzun yüzde kurban sahnesi yer almaktadır. Genç kızın Hellenler tarafından kurban edilişi; sol tarafta ölen kız için yas tutan Troialılar verilmiştir. Frizin bu yüzünde toplam on iki figür bulunmaktadır. İlk olarak ayakta yas tutan bir erkek figürü işlenmiştir. Sağ elini kulağına dayarken sol eliyle de alnını düşen saçlarını tutmaktadır. Diğer figür diz çökerek yas tutan kadının başı profilden, vücudu cepheden gösterilirken ayakta yas tutan kadının başı ve bacakları sağa doğru profilden, gövde cepheden verilmiştir. Çömelerek oturan kadının üstünde ince bir khitonu vardır. Bacakları ve başı profilden, gövdesi cephedendir. Önündeki diğer figür iki eli ile saçlarını yolmaktadır. Polyksena’nın kurban ediliş sahnesinin yer aldığı yüzde; Neoptolemos tarafından babası Akhilleus için babasının mezarı başında kurban edilmektedir. Neoptolemos Polyksena’nın saçlarını sol eli ile kavramaktadır. Kızın başı bu hareketten dolayı geriye doğru eğilmektedir. Sağ eli ile hançeri Polyksena’nın boğazına saplamak üzeredir. Figürün bacak ve başı profilde gövdesi sırttan ve cepheden verilmiştir. Polyksena’nın üzerinde ince bir khiton üzerinde hymation bulunmaktadır. Sol omuz açıkta kalmıştır. Giysiden sarkan kıvrımlar bacaklarının arasından devam etmektedir. Bacakları kıyafet altından belli etmektedir. Baş ve bacak profilden verilirken gövde cepheden gösterilmiştir. Bacakları dizden bükülmüş ve aşağı sarkmıştır. Ortadaki iki erkek figürü birbirine bakmaktadır ve sol taraftaki Polyksena’nın bacaklarını bileklerinden tutan Aias’tır. Polyksena’yı taşıyan ikinci figür, Antphates’dir. Sol kolunu Polyksena’nın bacaklarının üzerinden; sağ kolunu altından geçirerek Polyksena’yı tutmaktadır; diğer figür Amphilokhos’tur. 

İkinci kısa yüzde kurban sahnesinin devamı işlenmiştir. Akhilleus’un mezarının bir kısmı buraya işlenmiştir. Bu yüzde yas tutan üç kadın figürü verilmiştir. Hekabe’nin arkasında bulunan ayaktaki figürün sağ kolunun tamamen işlenmemiş olması bu yüzün yarım bırakıldığını kanıtlamaktadır. Kuru bir ağaç altında yas tutan kadın Hekabe profilden verilmiştir. Sağ elini başına dayamış; sol elini bacağına dayamıştır. Sol elinde bir asa tutmaktadır. Bacaklarını bükerek oturmuştur. Khiton dizlerinden aşağı doğru ince kıvrımlarla aşağı doğru inmiştir. 

Yararlanılan Kaynaklar

Ateşlier, S. ve Öncü, E. (2004). Gümüşçay Polyksena Lahiti Üzerine Yeni Gözlemler: Mimari ve İkonografik Açıdan Bakış, OLBA, X: 45-87; Çevirici, F. (2006). Polyksena’nın Kurban Edilmesi Mitosu'nun Antik Metinlerde ve Arkeolojik Materyaller Üzerinde Değerlendirilmesi, OLBA, XIV: 23-52; Fontinoy, C. (1950). Le sacrifice nuptial de Polyxene, Ant.Cl., 19: 383-396; Förster, R. (1882). Achilleus und Polyxena, Hermes, XVII: 13-238; Förster, R. (1883). Zu Achilleus und Polyxena, Hermes, XVIII: 475-478.