Herakles Lahdi (Beyşehir)
Doğal ve Kültürel Miras Lahit
-
2024
Konya'nın Beyşehir ilçesine bağlı Yunuslar Mahallesi'nde, Tiberiopolis Antik Kenti (Pappa-Tiberiopolis) yakınında 1958 yılında tespit edilmiştir. Konya Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen lahit MS 250-260 yıllarına tarihlendirilmektedir. Konya Herakles Lahdi, Anadolu kökenli sütunlu bir lahit olup, Herakles’in on iki işinin betimlendiği, yüksek kabartma tekniğinde yapılan Herakles lahitlerinin önemli temsilcilerinden biridir. İçinde günümüze dek sağlam ulaşmış kadın ve erkek olmak üzere iki insan iskeleti çıkarılmıştır. Lahit 2,50 metre boyunda 1,30 metre eninde ve 1,70 metre yüksekliğindedir. Kapağı ile birlikte sekiz ton ağırlığındadır. Lâhdin dört cephesindeki yüksek rölyefler tamamen sağlam durumdadır (Görsel 1).
Lahdinüç yüzünde Herakles’in on iki işine dair sahneler yer almaktadır. Baş taraftaki dar yüzünde ise lahdin içine gömülen kişi ve ailesi tasvir edilmiştir. Lahit sahibinin adı Gregorios, eşinin adı ise Prinkipe olarak figürlerin altında yazılmıştır. Lahit sahibi kendi mezar anıtında filozof gibi bilge görünümlü zengin bir kişi olarak betimlenerek entelektüel kişiliği vurgulamıştır. Gregorios fizyonomisi oldukça belirgin hatlarla verilmiştir. Saçın betimlenmesinde, Askerler Dönemi’nin tekniği ve karakteristik modası olan “a penna” tekniğinde verilmiştir. Sakalları yumuşak, kabarık ve çene altından boyuna kadar indirilmiştir.
Lahit sahibi portresindeki dokunuşlarla ileri yaşına rağmen bilge ve sağlıklı bir kişi olduğunu vurgulamak istemiştir. Burada da sağa dönük olarak betimlenen Gregorios, sol elinde tuttuğu büyük, açık bir rulo metninden karşısında, kendisini büyük bir ilgi ve dikkatle dinleyen karısına bir şeyler okumaktadır. Dönemin modasını şık bir şekilde tasvir eden üçüncü figür ve Lektör Gregorios'un hemen arkasında duran ve Lektörü dikkatle dinleyen genç kadın, bilgin babanın kızı olmalıdır. Anadolu sütunlu lahitlerinde çok sık karşılaşılan bu tür betimlerin yoğunluğunun nedeni, bu dönemde okur-yazar olmanın ötesinde bilginin ve bilgi sahibi olmanın en önemli değerlerden sayılmasıdır. Akıl ve düşüncenin inancın önünde olması vurgulamaktadır.
Diğer üç yüzünde ise oldukça detaylı bir işçilikle betimlenmiş Herakles’in on iki işine dair sahneler yer almaktadır. Bu sahneler ön geniş yüzünden itibaren sırasıyla: Nemea aslanının öldürülmek, Lerna gölündeki dokuz başlı Hydra’yı öldürmek (çok başlı yılan olan Hydra, tanrıça Hera tarafından yetiştirilmiştir), Erymanthian dağında yaşayan büyük yaban domuzunun öldürülerek getirilmesi, Artemis’in kutsal hayvanlarından Kyreneia Geyiğini yakalamak, Stymphalos’da yaşayan ve o bölgedeki insanların rahatını kaçıran Stymphalian Kuşlarını kovmak; devamındaki dar yüzünde Amazonlar kraliçesi Hippolyte’den büyülü kemerini almak, Kral Augias’ın ahırlarını bir günde temizlemek; arka geniş yüzünde Girit’e gidip Poseidon’un Minos’a verdiği azgın Girit Boğası’nı getirmek, Trakya kralı Diomedos’e ait olan hırçın atların yulara vurulması, Okeanos’un bir adasında bulunan üç gövdeli dev Geryoneus’un sığırlarını çalmak, Hades’in ölüler ülkesini koruyan Kerberos adlı köpeği yeryüzüne çıkarmak ve Hesperidler’in altın elmalarını getirmek gibi görevler tasvir edilmiştir.
Betimlemeler geniş yüzeyde beşer niş, dar yüzeyin birinde iki niş yerleştirilmiştir. birbirinden sütunlar ile ayrılmaktadır. Ortadaki aediculanın üzeri üçgen bir biçimde çatı, yandaki alanların üzeri ise kemerle kapanmaktadır. Söz konusu mimari parçalar üzerinde Ion kymationu, Lesbos kymationu ve stilize palmet bezemeleri ile zengin bir süslemeye sahiptir.
Kapak bölümü ise diş sırası şeklinde süslemesi ile lahit teknesinden ayrılır. Devamında ince bir silme ile geçiş sağlanmaktadır. Söz konusu silmeler üzerinde dar yüzünde birer, geniş yüzeyinde üçer adet yapılmış kapağın lahit teknesi üzerine oturmasında işlevi olduğu düşünülen işlemesiz çıkıntı bölümler yer alır. Üstündeki silmeden sonra ise iç içe geçmiş kare şeklindeki süsler ve bunlar arasında fiyonklar görülür. Kapak köşelerinde kare süsler hizasında kabartma şeklinde birer baş tasvir edilmiştir. Kapağın üzerinde sadece gövdeleri ve alt kısımlarının kalmış olan ve uzanmış olarak tasvir edilen iki heykel yer alır ve birinin elinde kitap bulunmaktadır. Kapak köşelerinde ise Eros betimlerine yer verilmiştir.
Referanslar
Boysal, Y. (1958). Yunuslar Köyü’nde Bulunan Lahit, Türk Arkeoloji Dergisi, 8(2): 77-81.
Jongste, P. (1992). The Twelwe Labours of Herakles on Roman Sarcophagi. Roma, L’Erma Di Bretschneider; Özgan, R. (2003). Die Kaiserzeitlichen Sarkophage in Konya und Umgebung, Bonn, Asia Minor Studien bd, 46; Schefold, K. (1988). Die Ürkönige Perseus, Bellerophon, Herakles und Theseus in der klassischen und hellenistischen Kunst, Münih, Hirmer; Soslu, A. (2024). Amazonomakhia Lahdi, İçinde, Kozak, N. (Editör), Online Türkiye Turizm Ansiklopedisi, https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/kaman-kalehoyuk-arkeoloji-muzesi--3819 (Erişim tarihi: 02.04.2024); Soslu, A. (2024).Satrap Lahdi, İçinde, Kozak, N. (Editör), Online Türkiye Turizm Ansiklopedisi, https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/kaman-kalehoyuk-arkeoloji-muzesi--3819 (Erişim tarihi: 02.04.2024); Zanker, P. - Ewald, B. C. (2004). Mit Mythen leben: die Bilderwelt der römischen Sarkophage. Hirmer Verlag.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Boysal, Y. (1965). Ein sarkophagus aus Yunuslar, Anadolu Araştırmaları, 101-110; Özoral, F, 1977 Herakles Lahdi, TAD 24, 145-153.