Kilis

Yerleşim Merkezi

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 1.521 kilometrekarelik bir alanı kapsamakla birlikte Hatay Maraş oluğuyla Fırat Irmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu’nun güneybatı kısmında yer almaktadır. Kilis, doğusunda Gaziantep ilinin Oğuzeli ilçesi, batısında ve kuzeyinde Gaziantep ilinin İslahiye ilçesi, kuzey ve kuzeydoğuda Gaziantep ilinin Şahinbey ilçesi ile güneyde ise Suriye toprakları ile çevrilidir. Kısacası, Kilis, Akdeniz Bölgesi’nden Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne geçiş alanında bulunmakta ve Suriye’ye komşu olan sınır kentlerinden biridir. Kilis, Gaziantep iline bağlı bir ilçe iken, Bakanlar Kurulunun çıkardığı 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 06.06.1995 tarihi itibariyle il statüsüne kavuşarak Türkiye’nin 79. ili oldu.

Kilis, ilk defa bir Asur tabletinde Ki-li-zi adında bir yerden söz edilmesiyle ilin Asurlular dönemi itibariyle var olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Büyük İskender zamanında Kilis, antik dönemdeki yerinin bugün bulunduğu yerden 12 kilometre kadar batıda olduğu ve günümüzde Suriye sınırları içinde kalan Ürya Nebi olarak adlandırılan kente Chrrhus (Kiris olarak okunmakta ve efendi anlamına gelmektedir) adı verildiği tahmin edilmektedir. Aynı zamanda söz konusu kent, bir zamanlar İskenderun Körfezi ile başlayan Fırat Nehri’ne kadar ilerleyen Christiki eyaletinin merkezi olup haritaların bazılarında buraya Kilis denmektedir. Bizans’ın doğu sınırlarının gösterildiği bazı haritalarda bugünkü Kilis ilinin bulunduğu yerde Ciliza diye bir yer bulunmakta ve IX. yüzyıl itibariyle gelen Müslüman Türkler bugünkü yerleşim merkezine; Kiris yerine kendi lehçelerinde düz, dümdüz anlamına gelen Kilis sözcüğünü kullandıkları anlaşılmaktadır.

Kilis, inanç turizmi ve kültür turizmi potansiyeline sahip bir kenttir. Kilis ilinin inanç ve kültür turizmi arz kaynakları; Osmanlı Devleti kayıtlarına göre, 55 cami, 10 mescittir. Ancak 55 camiden, 13 caminin yapılan onarımlar sebebiyle özgünlüğünü kaybetmesi ve 31 caminin tamamen yok olmasıyla 11 cami ve 10 mescitten sadece ikisi günümüze kadar ulaşabilmiştir. Ulu, Alacalı, Akcurun ve Ali Çavuş Camii Osmanlı dönemi öncesi, Tekke (Tekye), Hacı Derviş, Kadı, Muallak, Hindioğlu, Çalık, Pirlioğlu, Hasan Attar, Zeytinli, Şeyh, Cüneyne, Şeyh Hilal, Şeyh Süveden, Tabakhane, Murtaza Ağa, Şeyh Süleyman, Kürtler ve Mehmet Paşa Camii Minaresi ve Şeyh Efendi Tekkesi (Nakşibendi Tekkesi) ise Osmanlı dönemi sonrası yapılardır. Bununla birlikte Kilis’te Şeyh Mansur, Şeyh Muhammed Bedevi ve Şem’un Nebi (Küt Küt Dede) olarak çoğu kutsal amaç uğrunda şehit olan dini önderlere ait olan türbeler bulunmakta ve bunların bulundukları yere Meşhedlik (şehitlik) adı verilmektedir.

Kilis ilinde taşınmaz kültür varlığı olarak günümüze kadar ulaşabilen beş adet hamam bulunmaktadır Bunlar; Eski, Hoca, Paşa, Hasan Bey (Çukur) ve Tuğlu (Yeni Paşa, Daltaban Paşa) hamamlarıdır. Aynı zamanda ilde bulunan 16 kastelden (çeşme) Salih Ağa, İpşir Paşa, Fellah, Kurdağa ve Nemika kastelleri taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiş yapılar olmakla birlikte bir kısmı çeşitli nedenlerle özgünlüğünü yitirmiş, bir kısmının da suyu bulunmamaktadır. Bununla birlikte somut olmayan kültürel miras kapsamında yorgancılık, yemenicilik, nakış işlemeciliği, çulhacılık (dokumacılık), saraçlık, semercilik, kürtüncülük, hallaçlık, postal ve haydacılık, köşkerlik, nacarlık ve sabacılık, tenekecilik, kalaycılık ve bakırcılık, arabacılık, tabaklık (debbağlık), helvacılık, hasırcılık ve zembilcilik Kilis ilinin geleneksel el sanatları arasında yer almaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Kilis Belediyesi (2019). Kilis Tarihi, http://www.kilis.bel.tr/index.php/2019/04/13/kilis-tarihi/, (Erişim tarihi: 28.10.2019); Kilis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2019a). Anıt Ağaçlar, https://kilis.ktb.gov.tr/TR-61657/anit-agaclar.html, (Erişim tarihi: 28.10.2019); Kilis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2019b). Coğrafya, https://kilis.ktb.gov.tr/TR-61653/cografya.html, (Erişim tarihi: 28.10.2019); Kilis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2019c). Gezilecek Yerler, https://kilis.ktb.gov.tr/TR-61660/gezilecek-yerler.html, (Erişim tarihi: 28.10.2019); Kilis Valiliği (2019a). Tarihçe, http://www.kilis.gov.tr/tarihce, (Erişim tarihi: 28.10.2019); Kilis Valiliği (2019b). Geleneksel El Sanatları, http://www.kilis.gov.tr/geleneksel-el-sanatlari, (Erişim tarihi: 28.10.2019).