Kastamonu Etli Ekmeği

GASTRONOMİ DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Yemek Coğrafi İşaretli Ürün

Türkiye'de etli ekmek denildiğinde akla ilk gelen şehir genellikle Konya olsa da, Kastamonu'nun kendine has yapım ve sunum özellikleriyle öne çıkan etli ekmeği de yöre halkı ve gastronomi meraklıları arasında giderek artan bir popülariteye sahiptir. Özellikle Kastamonu'nun Daday ilçesiyle özdeşleşen ve "Daday Etli Ekmeği" adıyla coğrafi işaret tescili almış bu lezzet, sadece Daday'da değil, Kastamonu merkez ve tüm ilçelerinde de evlerde ve restoranlarda yaşatılan köklü bir gelenektir.

Kastamonu mutfağı, zengin coğrafyası, farklı iklim koşulları ve binlerce yıllık kültürel birikimiyle Türkiye'nin önemli gastronomi merkezlerinden biridir. Kastamonu Valiliği ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü gibi kurumların çalışmalarıyla da desteklenen bu zenginlik, yörede 800'den fazla farklı yemek çeşidinin tespit edilmesiyle somutlaşmıştır. Bu yemeklerin yaklaşık 500 tanesi ise Anadolu'nun başka yörelerinde bilinmemektedir. Kastamonu mutfağının derinliği, yemek çeşitliliğinden isimlendirme ve pişirme yöntemlerine, sofra araç gereçlerinden yöresel ürünlere kadar geniş bir yelpazede kendini gösterir. Türkiye mutfağı ile ilgili çalışmalar yapan çeşitli uzmanlara göre Kastamonu mutfağı Türkiye’deki en önemli üç mutfak arasında gösterilmektedir. Kastamonu etli ekmeği’de, Devrekani Hindi Banduması, Kastamonu Çekme Helvası, Taşköprü Sarımsağı, Taşköprü Kuyu Kebabı gibi coğrafi işaretli ürünlerle birlikte Kastamonu mutfak kültürünün en önemli temsilcilerinden biri haline gelmiştir. Daday ilçesi etli ekmeğin coğrafi işaret tescil belgesini 2018 yılında Türk Patent ve Marka Kurumu 378 Numarası ile “Daday Etli Ekmeği” olarak almıştır. Ancak etli ekmek Kastamonu’nun tamamında bilinir ve sevilir.

Kastamonu Etli Ekmeğinin ortaya çıkışına dair çeşitli halk hikayeleri anlatılmaktadır. Bunlardan en bilineni, Daday'ın bir köyünde yaşayan yaşlı ve yoksul bir çiftin evine gelen tanrı misafirine ikram etmek için tek koyunlarını kesmeleri ve kıt imkanlarla bu eşsiz lezzeti yaratmalarıdır. Bu romantik anlatı, yöre halkı tarafından benimsenmiş olsa da, etli ekmeğin kökenlerinin Türklerin göçebe yaşam tarzına dayandığı ve yapım ile pişirme kolaylığının bu yaşam biçimine uygunluğundan kaynaklandığı düşüncesi daha yaygın kabul görmektedir. Kastamonu Etli Ekmeği, Konya'nın pideye benzer fırın ürünü etli ekmeğinden önemli ölçüde ayrışır. Konya Etli Ekmeği çoğunlukla fırınlarda pişirilirken, Kastamonu Etli Ekmeği hem fırınlarda hem de geleneksel yöntemlerle altı külle örtülmüş sac üzerinde hazırlanabilir. Yapım tekniği de farklılık gösterir; Kastamonu Etli Ekmeği daha çok gözleme mantığıyla, ince açılmış hamurun arasına etli harcın serilmesi ve yarım ay şeklinde kapatılarak pişirilmesiyle hazırlanır. Bu özelliğiyle, yöresel mutfakta hamur işlerinin önemli bir yer tuttuğunun da göstergesidir. Yöre halkı arasında evlerde yapılan çeşitleri arasında patatesli, mantarlı, kesikli, yoğurtlu, cevizli, ıspanaklı gibi çeşitleri de yaygın olarak yapılır.

Kastamonu Etli Ekmeği için temel malzemeler un, su ve tuzdur. Hamur, gözleme kalınlığında açılır ve içine kıyma, soğan, maydanoz ve yöresel baharatlarla hazırlanan iç harç yayılır. Yufka yarım ay şeklinde kapatıldıktan sonra kuru saçta veya fırında altı üstü kızarana kadar pişirilir. Pişirme işleminden sonra tereyağı sürülerek servis edilir. Geleneksel tariflerde genellikle iki yaşını geçmemiş hayvanların döş, kaburga gibi farklı yerlerinden elde edilen etler kullanılır. Geleneksel etli ekmeğin yapılışı da yaklaşık olarak aynıdır.  Kullanılan malzeme: Et, soğan, karabiber, yağ olup, yapılışı ise şu şekildedir; Et makinada çekilir veya satırla ya da balta ile et tahtasında dövülür (çok küçük parçalara ayrılır).  Dövülen bu ete soğan, karabiber katılır, daha sonra hamur yoğurulur ve hamur küçük yumruk büyüklüğünde (pözü) parçalara ayrılır. İlk yufka açılır bu ilk yufkaya et konmaz, pişirilerek seleye en alta konulur, diğer etli ekmeklere altlık olarak kullanılır. İkinci yufkanın içine bir kaşık et konulur, yufkanın yarısına bu et çalınır (sürülür) diğer yarısı üstüne kapanır, parmak uçları ile kenarları bastırılarak kapatılır, altı küllenmiş sac ocağa kapanır, üstü yağlanır, ekmek üzerine konulur. Bir tarafı pişince diğer tarafı çevrilir ve yağlanır diğer tarafı da çevrilerek yağlanır. Sacın altına kül sürülmesinin sebebi sacın çok kızgın olmasını engellemek içindir. Bu sayede ekmeğin dışı yanmadan içi de düzgün şekilde pişer.

Kastamonu Etli Ekmeği, zengin Kastamonu mutfağının ve yöreye özgü lezzetlerin önemli bir temsilcisidir. “Daday Etli Ekmeği” olarak coğrafi işareti de alınmış bu geleneksel lezzet, hem yerel halkın hem de şehri ziyaret edenlerin mutlaka tatması gereken bir lezzet olarak öne çıkmaktadır. Kastamonu’nun gastronomi turizm potansiyelinin değerlendirilmesinde önemli bir rol oynayan etli ekmek, yörenin kültürel ve ekonomik hayatına da katkı sağlamaktadır.

Referanslar

Akkuş, Ç. ve Şimşek, A. (2019. Yöresel yiyeceklerin menülerde yer alma düzeyleri: Kastamonu örneği, İçinde; International Vocational Schools Symposium (ss. 45-54); Avcı, M. ve Şahin, İ. (2014). Geleneksel Kastamonu mutfağı ve yemek kültürü, KSBD Karadeniz Özel Sayısı, 6: 31-56; Aydoğdu, A. ve Mızrak, M. (2017). Yöresel yemeklerin sürdürülebilirliğinde standart reçetelendirmenin önemi: Kastamonu mutfağı örneği, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20): 366-394; Gökoğlu, A. (1966). Kastamonu Ekmekleri, Türk Etnografya Dergisi, (59): 101-108; Türk Patent ve Marka Kurumu. (2020). ci.gov.tr/veri-tabani, (Erişim tarihi: 07. 03. 2025).

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: