Kastamonu Eğşisi
GASTRONOMİ Somut Olmayan Kültürel Miras Gastronomik Değer
-
2025
Kastamonu Eğşisi (ekşisi), Kastamonu ilinde yetişen Hüryemez Elması'ndan üretilen, içecek ya da marmelat formunda tüketilen halk mutfağı ürünüdür. Türkiye'de üretilen ekşilerin yöreden yöreye farklılaşmak üzere elma, ayva, erik ve nar gibi çeşitli meyvelerden üretildiği bilinmektedir. Kullanılan meyve çeşitlerinden de anlaşılabileceği üzere daha çok ekşi ve mayhoş meyveler ekşi üretiminde kullanılmaktadır. Ayva, kızılcık ve Hüryemez elmasından üretilen ekşilerin satışı yapılan yerel pazarlarda tüketiciler tarafından aranan ekşi türlerinden oldukları bilinmektedir. Nitekim insanların yeme-içme alışkanlıkları içinde bulunulan dönemin şartlarına göre şekillenmiştir. Aynı zamanda yaşanılan coğrafi şartlar tüketim alışkanlıklarını buna bağlı olarak da halk mutfağını etkilemiştir. Coğrafi koşullar neticesinde yetiştirilen tarım ürünleri ve bunların muhafaza edilmesi ile değerlendirilmesi kaygısı yerel bilgi ve becerilerle çeşitlenen mutfak kültürü üzerinde etkili olmuştur. Zira “Evliyalar Şehri” olarak bilinen Kastamonu ili de sahip olduğu coğrafi özellikler, geçmişten aktarılan mutfak gelenekleri ile zengin bir halk mutfağına sahiptir. Bu bağlamda Kastamonu Eğşisi de yerel bilgi, beceri ve tecrübelere dayalı olarak gelişen mutfak kültürünün bir parçası olarak değerlendirilmektedir.
Yörede Elma Ekşisi “Kastamonu Eğşisi” olarak anılmaktadır. Bölgede yetişen ekşi elmaları değerlendirmek ve korumak amacıyla hazırlanmaktadır. 2022 yılında coğrafi işaret tescili alan Kastamonu Eğşisi'nin yapımında genellikle sulu ve mayhoş Hüryemez Elması kullanılır. Meyve konsantresi formunda olup koyu kırmızı renktedir. Hazırlanış aşamasında iki teknik bulunmaktadır. Bunlar geleneksel ve endüstriyel tekniktir. Geleneksel teknikte elmalar toplanır, kirinden arındırılır dövülerek çatlatılır. Çoğunlukla kabuğundaki vitaminden yararlanmak amacıyla soyulmaz. Herhangi bir su eklemesi yapılmadan kısık ateşte kaynaması sağlanır. Yumuşak kıvama gelen elmalar bir çuval ya da pamuklu beze konularak sıkılır. Akabinde kaynayan kazana süzülen elma suları eklenir. Bu işlem ürünün rengi koyu kırmızı kıvama gelene kadar devam ettirilir. Belirlenen kıvam elde edildikten sonra soğumaya bırakılır. Endüstriyel teknikte ise temizlenen elmalar makine yardımıyla çatlatılmakta ve filtrelerden geçirildikten sonra süzülmektedir. Elde edilen ürün kazanlara koyulur ve gerekli ölçümler yapılarak kaynatılır. Ürünün rengi istenilen koyu kırmızı renge ulaştığında soğumaya bırakılır. Ardından ürün gıda ile temasa uygun olan araçlara doldurularak 80-85°C sıcaklıkta pastörize edilir ve tüketime hazır hale getirilir. Elma ekşisi ile pekmez arasındaki fark ise elma ekşisi yapımında pekmez toprağının kullanılmamasıdır. Herhangi bir katkı maddesi içermeyen Kastamonu Eğşisi ekmek üstü alternatifi ya da sulandırılmak suretiyle içecek olarak tüketilmektedir. Yerel bilgi, beceri ve tecrübeye dayalı üretilen yöresel yiyecek ve içeceklerin gastronomi turizmi alanındaki katkısı düşünüldüğünde bu değerlerin sürdürülebilirliğinin sağlanması önem arz etmektedir.
Referanslar
Avcı, M. ve Şahin, İ. (2014). Geleneksel Kastamonu Mutfağı ve Yemek Kültürü. KSBD, 6(Karadeniz Özel Sayısı): 31–56; Aydoğdu, A. ve Mızrak, M. (2017). Yöresel yemeklerin sürdürülebilirliğinde standart reçetelendirmenin önemi: Kastamonu mutfağı örneği, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20): 366-394; İçli, N. (2019) Occurrence of patulin and 5-hydroxymethylfurfural in apple sour, which is a traditional product of Kastamonu, Turkey, Food Additives & Contaminants: Part A, 36(6): 952-963, DOI: 10.1080/19440049.2019.1605207; Özdemir, F. (1996). Geleneksel yöntemlerle üretilen çeşitli meyve suyu konsantrelerinin (ekşi) üretim tekniği ve bazı özellikleri, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 9: 101-107; Türk Patent ve Marka Kurumu (TPMK) (2022). Kastamonu eğşisi. [Çevrim-içi: https://tinyurl.com/4uffnvre], (Erişim tarihi: 08.04.2025).