Kaçkar Dağları Milli Parkı

Doğal ve Kültürel Miras Ulusal Park

(Rize, Artvin, Erzurum, 1994 - )

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yer alan ve 1994 yılında ilan edilen Kaçkar Dağları Milli Parkı 51.550 hektar olup, Rize’nin Çamlıhemşin ilçesi (42.618 hektar), Artvin’in Yusufeli ilçesi (4.986 hektar) ve Erzurum’un İspir ilçesi (3.945 hektar) sınırları içerisinde bulunmaktadır. Milli park; deniz seviyesinden başlayarak dört bin metre yüksekliğe ulaşan Kaçkar Dağları ve bu dağların buzullar, buzul gölleri, 1.700 metrelere kadar inen buzul vadileri, buzul çizikleri, sirkler, morenler ve hörgüç kayalar gibi buzul jeomorfolojisine ait bütün izleri taşıması, ayrıca doğal yaşlı ormanlar, subalpin çalı formasyonları, alpin çayırları gibi bölgede bulunan tüm ekosistemleri barındırması, olağanüstü biyolojik çeşitliliğe sahip olması ve etnografik değerleri nedeniyle Türkiye ve dünya için önem taşımaktadır.

Kaçkar Dağı Milli Parkı, Doğu Karadeniz dağlarının üç büyük dağ kütlesini barındırmaktadır. Bunlar; Üçdoruk (Verçenik- 3.709 metre), Göller (Hunut) ve Kaçkar Dağları’dır. Kaçkar Dağları Karadeniz Bölgesi’nin en yüksek, Türkiye’nin en yüksek dördüncü dağıdır (3.932 metre). Türkiye’de Pleistosen‘e ait aktüel buzullaşmanın görüldüğü ender yerlerden biridir. Kaçkar Dağları’nın başlıca doruklarını Dilek, Bulut ve Soğanlı dağları oluşturmaktadır. Üç dağ ünitesinde toplam 12 adet buzul vadisi bulunmaktadır. Hastaf ve Dübe vuzul vadileri dışında hepsi dağın kuzey yamaçlarında yer almaktadır. En uzun buzul vadisi 12 kilometre uzunluğundaki Elevit Teknesi’dir. Ortalama yedi kilometre olan buzul vadilerinden dört tanesinin 10 kilometreden fazla, beş tanesi beş kilometreden az, dokuz tanesi ise beş ile 10 kilometre arasındadır. Milli parkta, Pleistosen’e ait klimatik (bölgesel) kalıcı kar sınırı yaklaşık 2.600 metredir. Kavran Buzul Vadisi barındırdığı beş adet buzulla dikkatleri çekmektedir.

Verçenik Dağı grubunda; Tatos, Sarıncof, Verçenik ve Cimil-Çermeç, Göller Dağı grubunda; Elevit, Havıvanat, Trovit ve Palovit vadileri, Kaçkar Dağı grubunda; ikisi güney, ikisi kuzey yamaçta olmak üzere dört buzul vadisi bulunmaktadır. Kuzey yamaçta Kavran ve Çeymakcur, güney yamaçta ise Hastaf ve Dübe buzul vadileri bulunur. Verçenik, Elevit, Amlakit, Polavit, Kavrun, Çeymakçur, Palakçur, Avaçur ve Kaçkar vadileri parkın Rize bölümünde yer almaktadır.

Milli parkta, birçok buzulla birlikte 79 buzul gölü bulunmaktadır. Bunlardan Deniz Gölü (750 metrekare) parkın en büyük sirk gölüdür. Türkiye’nin en bol yağışlı kesiminde yer alan milli park, akarsular yönünden oldukça zengindir. Milli parkın kuzeyi Fırtına Deresi havzasının yukarı kesimi, güneyi ise Çoruh havzası içerisinde kalmaktadır. Doğal Kaynak değerleri içerisinde Palovit, Gelintülü gibi şelaleler de bulunmaktadır.

Jeolojik özellikler ve yükselti farkı ve yaklaşık 300 milimetre ile 2.500-3.000 milimetre arasında değişen yıllık yağış koşulları çok ayrıcalıklı nadir habitatlar oluşturmuş, bunun sonucunda da zengin bitki ve hayvan çeşitliliği oluşturmuştur. Başta Fırtına Deresi ve Hemşin Deresi barındırdığı bitki ve hayvan çeşitliliği ile endemik türler bakımından bölge zenginliğinin en önemli gösterge alanlarındandır. Yer alan Fırtına Vadisi ormanları, barındırdığı dere sistemleri, doğal yaşlı iğne ve geniş yapraklı ormanlara ile nadir ekosistemlere sahip olması nedeniyle Dünya Doğayı Koruma Vakfı, Birleşmiş Milletler Çevre Programı ve Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği gibi doğa koruma kuruluşları tarafından Avrupa’daki daha iyi korumaya acil ihtiyacı olan 100 ormandan biri olarak ilan edildi. Doğu Karadeniz Ormanları literatürde Türkiye’nin tek sub-tropikal yağmur ormanları olarak anılmaktadır.

“Küçük Kafkasya” olarak da adlandırılan Doğu Karadeniz Dağları içinde yer alan milli parkta orman alanı 18.013 hektar olup toplam alanın yüzde 35’ini kapsamaktadır. Kuzeyde çam ve göknar türlerinin oluşturduğu ormanlar, güneyde ise daha kuru bir iklim hâkim olup çam türleri bulunur. Park, Türkiye’nin tek Şimşir Ormanı kabul edilen birbuçuk hektarlık Şimşir Gen Koruma Ormanı bulunmaktadır. Türkiye’de orman güllerinin üç bin metreye ulaştığı tek yer burasıdır. Parkta, doğu ladini, gürgen, karaağaç, ıhlamur, huş, titrek kavak, yaban fındığı, yabani dağ karayemişi gibi türler de görülmektedir.

Vadileri zengin bir floraya sahip olan milli parkta bitki örtüsü Karstik flora özelliğinde olup gerek alt flora gerekse üst flora endemik türler içermektedir. Parkta 54’ü endemik 661 tür, 72 alttür ve 23 varyete tespit edildi. Fauna açısından da zengin olan milli parkta; altısı endemik 127 böcek, 10 iki yaşamlı, 28 sürüngen, 53 memeli, 69 kuş türüne ev sahipliği yapmaktadır. Bu türlerden bazıları; yılanımsı kertenkele, mardin keleri, kedigözlü yılan, Avusturya yılanı, boynuzlu engerek, kirpi, köstebek, yediuyur, çengel boynuzlu dağ keçisi, kurt, ayı, karaca, yaban domuzu, tilki, çakal, sansar, porsuk, tavşandır. Fırtına Deresi’nde bulunan Karadeniz Alası Türkiye için endemiktir.

Doğu Karadeniz Dağları, Avrasya Yüksek Dağlık (alpin) biyomunu temsil etmesi nedeniyle dünyanın en önemli 217 kuş alanından biridir. Sakallı akbaba, kızıl akbaba, kara akbaba, kaya kartalı, huş tavuğu (dağ horozu), ur keklik alanda üreyen önemli türlerdir. Milli parkta göç mevsimlerinde kuş gözlemcilerine ender görüntüler sunmaktadır. Kaçkar Dağları’nda yayla yerleşimleri hem doğaya uyumu hem de mimari değerleri ile yörenin sosyal-kültürel-ekonomik durumunu sergilemektedir. Milli park içerisinde yedi köy ve 37 yayla bulunmaktadır.

Milli park, doğal değerlerin yanında kaleler, köprüler, konaklar ve kaplıcaya sahip olmasıyla kültürel açıdan da oldukça zengindir. Bu yapılardan; Çat Köprüsü, Şenköy Camii, Zilkale (Koluna) Köprü, Zil Kale, Kale-i Bala görülmesi gereken önemli yapılardır. Bunlardan Zilkale Harabeleri ve Kale-i Bala Birinci Derece Arkeolojik Sit Alanı’dır. Fırtına Deresi ve kolları üzerinde kültür varlığı olarak tescil edilmiş 14 adet tarihi köprü bulunmaktadır. Fırtına köprüleri Bizans yapı tarzından esinlenerek inşa edilmiş, harçsız taş yapı şeklindedir. Bu yapılar dışında yörenin folklorik yapısı da (yaylacılık, ot biçme şenlikleri vb.) parkın kültür kaynağıdır.

Yayla şenliklerine düzenlendiği döneme göre Çürük Ortası, Okçular veya Vartivor denilmektedir. Genellikle 10-15 gün süren şenlikler genellikle yaylaların en kalabalık olduğu dönemde ot biçme işlerinin bitmesinden sonra düzenlenir. Şenliklere katılmak için gelenlere Vartevorcu denir ve vartevorcular yaylada tulum eşliğinde horon oynanarak karşılanır. Günümüzde yaylaya hayvancılık amacının yanında tatil ve dinlence içinde çıkılmaktadır. Yaylaya genellikle mayıs-haziran aylarında çıkılmakta olup, eylül ayında dönülmektedir.

Milli park, doğal ve kültürel zenginlikleriyle dağcılar, turistler ve bilim insanlarını çekmektedir. Park, kampçılık, dağcılık, kaya tırmanışı, trekking, tarım turizmi, kayak, rafting sporları, piknik, rekreasyon faaliyetlerine açıktır. Milli park, yazın doğa yürüyüşüne elverişli olup alanda mevcut sekiz adet yürüyüş parkuru bulunmaktadır. Kale köprüsü civarındaki mağaralar yarasa görmek isteyenler için iyi bir seçenek oluşturmaktadır. Hareket noktasına göre yaklaşık iki-üç saatlik yürüme ile ulaşılabilen buzul gölleri, özellikle dağcılar ile birlikte yerel halkın ziyaret ettiği bölgedir. Milli park, özellikle yaz sezonu boyunca yoğunluk yaşamaktadır. Dört farklı yerden girişi olan milli parkın Ayder (Kuzey) yönünde resmi giriş mevcuttur. Günübirlik ziyaretçiler dışında tüm turistler Kaçkar Dağları Milli Parkı ve yakın çevresinde bulunan otelleri kullanmaktadırlar. Tur güzergahları üzerinde ziyaretçilerin ihtiyaçlarını karşılayacağı tesisler de bulunmaktadır.

Milli parka en yakın ilçe merkezi Çamlıhemşin’dir. Milli park Çamlıhemşin arası, Ayder Yaylası yönünden 17 kilometre, Zil Kale yönünden 12 kilometre civarındadır. Çamlıhemşin-Ayder yolu asfalt kaplama, Çamlıhemşin-Zil Kale yolu ise stabilizedir. Olgunlar Yaylası–Yaylalar Köyü arası ham yol niteliğinde, Yaylalar Köyü–Sarigöl arası stabilize, Sarıgöl - Yusufeli arası ise asfalt kaplama yoldur.

Yararlanılan Kaynaklar

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (2006). Kaçkar Dağları Milli Parkı Analitik Etüt ve Sentez Raporu; Ayan, S., Öztürk, S. ve Yiğit, N. (2009). Karadeniz Bölgesi Milli Parklarının Korunan Alan Ağı Sertifikalandırma Sistemine Uygunlukları, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 9(1): 66-79; https://www.dogadernegi.org/wp-content/uploads/2015/08/ayder-ekoturizm-plani-2006.pdf, (Erişim tarihi: 30.12.2019); Kurdoğlu, O., Kurdoğlu, B. ve Eminağaoğlu, Ö. (2004). Doğal ve Kültürel Değerlerin Korunması Açısından Kaçkar Dağları Milli Parkı’nın Önemi ve Mevcut Çevresel Tehditler, Doğu Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Enstitüler Araştırma Dergisi Serileri, 134-150; Kurdoğlu, B. Ç., Yeniçıkark, P. Ö. ve Bayramoğlu, E. (2018). Ekolojik Duyarlılık Analizi: Kaçkar Dağları Milli Parkı Örneği, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11 (61): 506-511.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

http://bolge12.ormansu.gov.tr/12bolge/kackar1.aspx?sflang=tr, (Erişim tarihi: 30.12.2019).