Gıda Teknolojisi

Gastronomi

Gıda maddelerinin işlenmesi ve korunmasında yer alan teknik ve ilkeleri ele alan bir bilim dalıdır. Gıda teknolojisinin kapsamına giren konular altı ana başlıkta; gıda işleme teknolojileri, gıdaların nakliyesi, gıda makineleri, gıdaların ambalajlanması, gıda katkı maddeleri ve gıda laboratuvarları şeklinde sıralanabilir. Gıdaların teknoloji kullanılarak işlenmesi; insan sağlığını korumaya yardımcı olmakta, gıda ürünündeki lezzeti arttırmakta, gıda güvenliği sağlanmakta, gıda ürünlerinin daha kolay pazarlanması sağlanmakta ve insanların gıdalara erişmesini kolaylaştırmaktadır.

İnsanlığın beslenme serüveninde iki önemli dönüm noktası vardır; birincisi, bitki ve meyve toplayıcılığından tarım ve hayvancılığa geçiş, ikincisi ise gıdanın endüstrileşmesidir. İlk uygarlıklar arasında olan Mezopotamya’daki Sümer Uygarlığı MÖ üç binlerde teknolojide oldukça ileri gitti. Sümerler ateşte mineralleri bakıra dönüştürüp şekil vermişler, bakır ile kalay alaşımından daha dayanıklı bronz elde edebilmişlerdir. Yunanlılar MÖ VII. yüzyılda kurdukları kentlerde Demir Çağı’na geçerek denizciliğe başladılar. Avrupa’da bilimsel girişimler VIII. yüzyılda başlamış ve XII. yüzyıldan itibaren çok önemli ilerleme sağlanmıştır. Sanayi Devrimi, 1782 yılında önce tohum ekme makinesinin icadı, devamında harman ve saman balyası yapma makinesinin icadı ile başladı. Bu tür gelişmeler, şehirlere göç etme, buharlı trenlerle toplu gıda nakilleri, tarım ürünlerinde verimlilik artışı, soğutma tekniklerinin kullanılması, tarım ilaçlarının kullanılması ve topraktan bir yılda birden çok ürün alınması gibi değişimleri sağladı.

İnsanlık tarihinin son 300 yılı, gıda teknolojilerinin en hızlı geliştiği dönem konumundadır. Bu dönemde, gıda rejimi kavramı kullanılmaya başlandı. Gıda rejimi, küresel ölçekte güç ilişkilerine göre şekillenen gıdaların üretim ve tüketimine ilişkin kapalı kurallar setinin görece istikrarlı biçimde işlediği dönemleri ifade etmektedir. Bu dönemlerin birincisi olan küresel gıda rejimi İngiltere’nin egemenliği altında (1870-1914) uygulandı. İkincisi, Amerika Birleşik Devletleri'nin egemenliği altında (1945-1980) İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra başladı. Üçüncü gıda rejimi ise küresel sermayenin egemenliği altına 1980 yılında uygulamaya girdi ve halen devam etmektedir.

Günümüzde günlük olarak tüketilen yiyecekler, kapsamlı yiyecek araştırmalarının, çeşitli yiyeceklerin özellikleri ve kompozisyonları üzerine sistematik bir bilimsel incelemenin sonucunda raflardaki yerini almaktadır. Gıda bilimi, gıda süreçlerini daha iyi anlamak ve nihayetinde insanlar için gıda ürünlerini geliştirmek amacıyla biyoloji, kimya mühendisliği ve biyokimya gibi birçok disiplinden yararlanmaktadır. Araştırma ve geliştirmenin ilk aşamalarından sonra gıda teknolojisinin ilkelerini kullanarak gıda ürünlerinin toplu ve seri üretimine geçilmektedir. Bu birbiriyle ilişkili alanların tümü, dünyadaki en büyük imalât sanayisi olan gıda endüstrisini oluşturmaktadır. Gıda bilimi ve teknolojisi vasıtasıyla bir taraftan sağlıklı gıdalar üretilirken diğer taraftan sağlıksız gıdalar da üretilmektedir. Bu nedenle gıdada doğal kavramı çok önemli hâle gelmiş ve yavaş yemek hareketi vb. yeni kavramlar dünyanın gündemine yerleşmiştir.

Bu kavramların ve uğraş alanlarının alfabetik sırayla örneklerinden bazıları; akıllı gıda üretimi, besin kimyası, beslenme bozukluğu, beslenme yönetimi, biyoprosesleme, deneysel gıda kimyası, diyabet beslenmesi, fermantasyon teknolojisi, gelişmiş gıda işleme teknolojileri, gıda alerjisi, gıda atık yönetimi, gıda biyoteknolojisi, gıda enzimleri, gıda etiketleme, gıda güvenliği, gıda güvenliğinde analitik teknikler, gıda ışınlaması, gıda işleme mühendisliği, gıda kimya mühendisliği, gıda nanoteknolojisi, gıda takviyesi, gıda teknolojisinde kütle spektrometresi, gıdayı kirletici maddeler, gıda ve endüstriyel mikrobiyoloji, gıda zehirlenmesi, hayati vitaminler, içecek teknolojisi, moleküler beslenme, nutrigenomik, obezite, organik gıda, prebiyotikler, probiyotikler, robot teknolojisi, yemek bilimi, yenilebilir ambalajlar, zirai gıda teknolojisi vb. şeklinde sıralanabilir.

Yararlanılan Kaynaklar

Berk, Z. (2009). Food Process Engineering and Technology. ABD: Macmillan Company; Grimble, M. J. ve Ferrara, A. (?). Advances in İndustrial Control. İsviçre: Springer Nature; Marchal, P. C., Ortega, J. G. ve García, J. G. (2019). Production Planning, Modeling and Control of Food Industry Processes. İsviçre: Springer Nature; Taluğ, C. (2018). Küresel Gıda Sistemi ve Türkiye (PPT Sunum), 11-12 Ekim – 21. Yüzyıl İçin Planlama 2018 Güz Seminerleri 1 (Gıda, Toprak ve Tarım), http://21inciyuzyilicinplanlama.org /wp-content/uploads/2018/10/Cemal-Talu%C4%9F.pdf, (Erişim tarihi: 08. 06. 2019); Toussaint-Samat, M. (2009). A History of Food (çeviren: Anthea Bell), (İkinci basım). İngiltere: Wiley-Blackwell.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Meghwal, M., Goyal, M. R. ve Kaneria, M. J. (Editörler) (2018). Innovations in Agricultural and Biological Engineering, Food Technology, Applied Research and Production Techniques. ABD: Taylor and Francis Group.