Misyalı’lar tarihte Cisthna, Taliani ve Kydonia gibi isimlerle andıkları yerleşim yeri olan Ayvalık’a gelen ilk toplumlardır. Günümüzde Balıkesir il sınırları içerisinde bulunan ve bilinen tarihi 1623’e kadar uzanan Ayvalık ve çevresi, MÖ 330-30 yıllarını kapsayan dönemde Makedonyalıların, MÖ 30 – M.S. 395 yılları arası dönemde Romalıların, MS 395 – 1453 arasında ise Bizanslıların hakimiyetinde kalmıştır. Bu bölgede yaşayan topluluklar sürekli korsanların saldırılarına uğradıkları için civar adalardan, sırasıyla Kabakum’a, Eğribucak’a, Küçükköy’e ve oradan da Ayvalık’a göç etmişlerdir. Midilli Adası’nın Fatih Sultan Mehmet tarafından alınması ile birlikte bölgedeki korsan saldırıları sonra ererek huzur ortamı hakim olmuştur. Bu dönemde halk, Ayvalık ve Cunda adaları etrafına yerleşmeye başlamıştır. Önceleri bölgenin geçim kaynağı yalnızca tarım ve hayvancılık iken zamanla sanayi ve deniz ticaretinin de gelişme göstererek yerliler geçim kaynaklarının temellerinde biri olmaya başlamıştır. Kentin en parlak dönemi XIX. ve 2XX. yüzyıllar arasındadır. Bu dönemde hakim olan neoklasik mimari dokusunun etkiyle inşa edilen birçok kilise bulunmaktadır. Ayrıca amfi tiyatro biçiminde yapıya sahip olan kent, dar caddeler ve kendisine has dokusuyla birbirine bitişik evler yer almaktadır.

Ayvalık birçok tarihi ve kültürel unsura ev sahipliği yapmaktadır. Kentte beş adet tarihi camii bulunmaktadır. Ayvalık merkezde bulunan Saatli Cami (Agia Ianni Kilisesi), 1850 olarak tahmin edilen tarihte, bir kilise olarak inşa edildiğinden üzerinde onu simgeleyen çan bulunmaktadır. 1928 yılında cami olarak hizmete devam ettiği dönemde üzerine saat eklenmesi ile Saatli Cami olarak isimlendirilmiştir. Hamidiye Cami, Sultan Abdülhamit tarafından Ayvalık’ta yaşana Müslümanlar için yaptırılmıştır. Çınarlı Cami (Agia Iorgi Kilisesi) en görkemli mimari yapıya sahip olan camidir. En sade yapı ise Hayrettin Paşa Camisi'ne (Kato Panaya Kilisesi) aittir. Bu caminin, yapıldığı dönemde dini eğitim vermek amacıyla kullanıldığı bilinmektedir. Küçükköy Merkez Cami (Aya Athanasiau), kilise olarak yapılmışken yıllar sonra cami olarak kullanımına devam etmiştir. Bölgede bulunan kiliselerden biri Ayvalık (faneromeni) Ayazması (Panagia Phaneromeni)’dır. Taksiyarhis Anıt Müzesi (Merkez), Rahmi M. Koç Müzesi-Taksiyarhis Kilisesi (Alibey Adası) kilise olup günümüzde müze olarak kullanılmaktadır. Ayvalık evleri ve meşhur zeytinyağı ile oldukça turist çeken bölgede; kıyı, yat, deniz ve gastronomi turizmi gibi çeşitli turizm türleri mevcuttur. Altınova, Sarımsaklı gibi çeşitli plajları, su altı dalış noktaları, yelken ve sörf imkanı ve yalnızca Ayvalık’ta bulanan Papalina balığı, turistlerin bu bölgeyi merak etmelerine neden olan etkenlerdendir.

Ayvalık yöresinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı işletme belgeli toplam kırk üç adet konaklama işletmesi mevcuttur. Bunlardan bir tanesi bir yıldızlı, dört tanesi iki yıldızlı, altı tanesi üç yıldızlı, iki tanesi dört yıldızlı, iki tanesi beş yıldızlı, on tanesi özel tesis, on sekiz tanesi ise pansiyondur. 2019 verilerine göre ise Ayvalık’ta Belediye İşletme Belgeli toplam 323 konaklama işletmesi bulunmaktadır. Yatak kapasitesi ise 19 bin 548 adettir.

2019 yılında Ayvalık’a gelen yerli turist sayısı 313 bin 471 olup yabancı ziyaretçi sayısı ise 515 bin 094 kişidir. Bu rakamlar ile 2016 yılından itibaren en yüksek turistin ziyaretçi sayısına ulaşılmıştır. Ayvalık bölgesinin turizm potansiyelinin tam olarak karşılanabilmesi için 2020 yılında yapılan bir araştırmada konaklama tesisi yatırımlarına ihtiyaç duyulduğuna dikkat çekilmiştir. Araştırmada, bölge turizm faaliyetlerinin artış gösterdiği ancak bölge ziyaretçilerinin yüzde 20’den fazlasının yabancı ziyaretçilerden oluştuğu belirlenmiştir. Dolayısıyla Ayvalık ziyaretçi profilinin çoğunluğunun yerli turistlerden oluştuğu belirlenmiştir. Yeni işletme kurulması aşamasında pazara giriş engellerinin olduğu, bölgede kalifiye eleman eksikliğinin olduğu ve işletmeler arası tam rekabet piyasasının hakim olduğu belirlenmiştir. Az sayıda tedarikçi olması ve konaklama işletmesi sayısının çok olup az sayıda müşteri olması açsısından da müşteri seçim gücünün yüksek olduğu belirlenmiştir. 

Ayvalık bölgesinde 2000 yılında ortalama kalış süresi 2,1 iken 2022 yılında kalış süresi  2,38’e yükselmiştir. 2000 yılında konaklama tesislerinin ortalama doluluk oranı ise 2000 yılında yüzde 18, 21 iken 2022 yılında 34,73’e yükselmiştir. 2022 yıl içerisinde yaşanan yükselişin nedeni, hem bölgenin tanınırlığının zaman içerisinde artmış olmasıyla hem de insanların daha fazla boş zamana ve dinlenmeye ihtiyaç duymasıyla bağdaştırılabilmektedir. Zaman içerisinde ortalama geceleme ve doluluk oranlarının artması, konaklama işletmelerinin hizmet memnuniyetini de artırdığını göstermektedir. Zira, sosyal belediyecilik anlayışı kapsamında işletmeler açılırken, hizmet kalitesinde büyük artış sağlandığı belirlenmiştir. Engelli bireylerin kullanımına uygun şekilde tasarlanmış olan engelsiz plajlar da ziyaretçilerin memnuniyetini artıran diğer unsurlardandır. Ayrıca bölgede Ayvalık gastronomisini destekleyen işletmelerin  varlığı da müşteri hizmet kalitesinin artmasında rol oynamaktadır. Konaklama işletmelerinin dizaynı son yıllarda bölgenin tarihsel ve kültürel dokusuna uygun şekilde dizayn edilerek müşteri memnuniyetinde artış sağlanmasına katkı sunmuştur. Bunun yanında konaklama işletmelerine ait olmayan kıyılarda bölgenin belediye hizmetleri kapsamında yürütülen mavi bayrak kriterlerine dikkat edilmesi ile; temiz ve hijyenik bir sahil ile ziyaretçilerin memnuniyetinin artması sağlanmaktadır. Bu şekilde günde 5000 ziyaretçi bu hizmetten yaralanabilmektedir.

Ayrıca mavi bayraklı kıyılar her bütçeye uygun bir hizmet sunmuş olduğundan, Ayvalık bölgesi ziyaretçi memnuniyeti daha geniş kesim tarafından yükseltilmiş olmaktadır. Diğer yandan bölgede hizmet veren işletmelerin şeffaf ve hesap verebilir bir anlayışla hizmet planlarını yürütmeleri de son yıllarda özellikle dikkat edilen bir nokta olup, müşteri memnuniyetinde artış sağlayan unsurlar arasında yer almaktadır. Ayvalık bölgesi otelciliğinin gelişimi son yıllara kadar yavaş ilerlemiş olup çoğunlukla yerli ziyaretçilere yönelik bir hizmet sunulmuştur. Konaklama tesis sayısının artırılması ve sosyal bir hizmet yaklaşımının hakim olması ile müşteri memnuniyetinin ve ziyaretçi sayısının artırılmasına katkıda bulunulmuştur. Ayrıca yabancı ziyaretçilerin de uğrak noktası olabilmesi için özellikle zincir otellerin sayının bu bölgede artırılması, uluslararası tanıtım ve pazarlama çabalarına ağırlık verilmesiyle Ayvalık bölgesi otelciliğinin gelişimine katkı sağlanmış olacaktır.