Erzurum Gümrük Hanı

Doğal ve Kültürel Miras Han

(Erzurum, 1727 - )

Eminkurbu Mahallesi'nde, Gümrük Camisi'nin karşısında bulunmaktadır. Hanın üzerinde kitabe yoktur. Bununla birlikte Gümrük Camii üzerindeki kitabesine göre 1130 H./ 1718 M. yılında Hacı Derviş İbrahim tarafından yaptırılmıştır. Hacı Derviş İbrahim’in 1139 H./ 1726 M. Vakfiyesine göre batısındaki hamamla birlikte Gümrük Camisi'ne vakfedilmiştir. Han geçmişte, Erzurum’un doğusundan şehre inen ve İran üzerinden İpek Yolunu takip ederek gelen kervanların şehre girmeden önceki ilk uğrak yeridir. Gümrük Hanı 2005–2006 yılında onarılmıştır.

Gümrük işlerinin de gerçekleştirildiği han, Osmanlı dönemi Erzurum hanları içerisinde düzenli bir şema gösterir. Dikdörtgen alan üzerine kurulu olan hanın üzeri düz toprak damla örtülüdür. Hanın batı cephesinde bulunan eyvan türü giriş kapısı sivri bir kemer ile belirlenmiştir. Asıl kapı açıklığı yuvarlak kemerli olup, üzerinde boş olan kitabelik yeri bulunmaktadır. Etrafı düz silmelerle belirlenen bu dikdörtgen çerçevenin üst iki yanında rozetlere yer verilmiştir. Kapının köşelerinde ise sütuncesiz sütünce başlıkları dikkat çekmektedir.

 Doğu-batı doğrultusunda, kapalı dikdörtgen bir avluya sahip olan hanın güney kısmında dokuz oda bulunmaktadır. Avluyu kapatan kalın ağaç hatıllar, karşılıklı ahşap sütunlara oturmaktadır. Hanın güney cephesinde yer alan oda kapıları doğuya doğru uzanan avluya açılmaktadır. Handa, girişten itibaren tavanı taşıyan ahşap hatılların üçüncüsünün üzerinde hayvanları ile hana gelenlerin yüklerini indirebilmesi için yapılmış bir makara sistemi görülmektedir. Avlunun kuzey kısmında da kendi içerisinde bölümlendirilmiş odalara yer verilmiştir. Hanın bu yönünde bulunan açık avlusunda yuvarlak kemerli, tek lüleli bir çeşme bulunmaktadır. Yapının odaları düz örtü, kırlangıç kubbe ve pasin örtü ile kapatılmıştır. Malzeme olarak ön cephede kesme taş, diğer cephelerde ise moloz taş kullanılmıştır

Yararlanılan Kaynaklar

Yurttaş, H., Özkan, H., Köşklü, Z., Tali, Ş., Okuyucu, D., Geyik, G. ve Kındığılı, M. (2008). Yolların Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum. Erzurum; Yurttaş, H. (2008). Bektaş ve Derviş Ağaların Hayratı. Erzurum; Köşklü, Z.- Çınar, S. (2010). Erzurum’da Osmanlı Dönemi Hamamları, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 18: 119 – 133.