Aksaray-Nevşehir Karayolu’nun eski güzergahı üzerinde, Aksaray’a 15 kilometre uzaklıkta, aynı isimli köyün içerisindedir. Tarihi kaynaklarda banisinden dolayı kervansaraya Hoca Mes’ud Kervansarayı, Ribat-ı Hoca Mes’ud da denilmektedir. İki kitabesine göre, Hoca Mesud bin Abdullah tarafından yaptırılıp, hol kısmı 1. Alaeddin Keykubad zamanında (1219-1236), avlusu 2. Gıyaseddin Keyhüsrev’in (1242-1243) ilk saltanat yılında tamamlanmıştır. Portalı ve ana cephesi yandan olup, kuvvetli portal kitlesi ve ağır kuleleri ile en çok kale görünümüne sahip olan kervansaraydır. İki portalı, köşk mescidi ve hol kubbesi süslemeleri ile mimari kalitesi sultan hanlara yaklaşmaktadır. Portalı, Aksaray Sultan Han dış portalının etkisi altındadır. Avlunun ortasındaki köşk mescit, sultan hanlardan sonra üçüncü olarak bu handa görülmektedir. Sultan hanların çeşitli bakımdan etkileri görülmekle beraber, bitkisel motiflerin kullanılmayıp bütün taş süslemelerin geometrik desenlerden oluşması ve bu açıdan zengin olması ile orijinal bir yapıdır.

Yapı; doğu yönündeki Höyük-Asar diye bilinen tepenin eteğinde, doğu-batı yönlü hafif eğimli, düzleştirilmiş bir arazi üzerinde kuruludur. Kesme taşla inşa edilmiştir. Kare planlı bir avlu ve bunun etrafına dizilmiş odalar ve revaklar ile, dikdörtgen planlı bir kapalı mekândan meydana gelmektedir. Avlunun bulunduğu bölüm dışa doğru taşkıntılı yapılmışken, kapalı kısım dikdörtgen bir plana sahiptir ve kuzey-güney yönünde uzanmaktadır.

Yapnının girişi, avlulu bölümün yan tarafından, batı duvarı ortasından verilmiştir. Bu değişik görünümünden dolayı XIII. yüzyıl Selçuklu hanları arasında ayrı bir özelliğe sahiptir. İleri doğru çıkıntı şeklinde yapılan taç kapısı anıtsal bir görünümdedir. Üzeri geometrik desenlerle bezelidir. Taç kapının orta yerindeki giriş kapısı hafif sivri kemerli yapılmış ve kemerin kilit taşı iki renkli taşlarla birbirine testere dişi şeklinde kenetlenmiştir. Taç kapı iki yandan sekizgen şekilli iki payanda ile güçlendirilmiştir. Sağ yandaki payanda ile taç kapı arasında, yerden yaklaşık bir metre kadar yükseklikte bir çeşme kalıntısı mevcuttur. Çeşme taştan oyma bir su haznesi ve bunun altında bir kenarı kaplama içinde kalmış, yekpare bir yalak taşından meydana gelmektedir.

Avlulu mekânın taç kapısı ortasındaki basık kemerli kapısından içeri girildiğinde, üzeri beşik tonoz örtülü uzunca bir holden kare planlı bir avlu ve bu avluya açılan oda ve revakların bulunduğu mekâna ulaşılır. Avlunun güneybatı köşesinde dama çıkışı sağlayan bir merdiven mevcuttur. Bu merdiven, gözetleme kulesi merdiveni olarak da tanımlanmaktadır.

Avlunun ortasında kare planlı ve baldaken şekilli bir mescit yer almaktadır. İki taç kapının akslarına uyacak şekilde inşa edilen mescit kuruluş açısından Aksaray Sultan Hanı’nın mescidine benzemektedir. Ancak yapıyı taşıyan ayaklar arasındaki kemer söveleri onun kadar süslü değildir. Girişi kuzeydeki kapalı mekânın kapısına bakmaktadır. Mescide iki yönlü taş merdivenlerle ulaşılmaktadır. Mescit kare planlıdır.

Ana taç kapının sağ yan duvarında bulunan çeşmesi ve güney kısmında, yapının dışında bulunan hamamı ile birlikte külliye halinde inşa edilmiştir. Biri açık, diğeri kapalı iki bölümden (yazlık ve kışlık) meydana gelen kervansaraylar grubundandır. Açık kısmın ortasında baldaken tarzında yapılmış bir köşk mescidi vardır. Girişi, diğer kervansaraylardaki alışılmış şekliyle cepheden değil yandan verilmiştir. Özellikle giriş cephesindeki taç kapı ile kapalı bölümün taç kapısı çok süslüdür. Diğer yerlerinde süsleme yoktur. Yapı süsleme bakımından erken tarihli sayılabilecek özelliklere sahiptir.