Yeraltı şehirleri, uzun yıllar boyunca doğa koşulları, iklimsel zorluklar, siyasi ve dinî baskılar gibi çeşitli nedenlerle insanlara güvenli ve sürdürülebilir bir barınma olanağı sunan kompleks sistemlerdir. Antik Çağ’da bu yapılar genellikle baskınlardan saklanma amacıyla tasarlanırken; özellikle Hristiyanlığın yasak olduğu erken dönemlerde insanlar, dış tehditlere karşı can güvenliklerini sağlamak ve inançlarını özgürce yaşayabilmek için en güvenli sığınak olarak yeraltı mekânlarını tercih etmişlerdir. Korunma amacıyla inşa edilen bu yapılar, kolayca kamufle edilebilir, savunması güçlü ve saldırıya kapalı özelliklere sahiptir. Zamanla güvenlik ve inanç özgürlüğü için kullanılan yeraltı şehirleri, gelişen ihtiyaçlar doğrultusunda evrilmiştir. Bu yapılarda inanç özgürlüğü kapsamında sadece odalar, ahırlar, atölyeler, fırınlar, su kuyuları değil, aynı zamanda dinî semboller bulunduran kiliseler ve vaftizhaneler gibi ibadet alanları da inşa edilmiştir.

Türkiye’de sıklıkla rastlanan yeraltı şehirlerinden biri olan Aziz Mercurius Yeraltı Şehri, Aksaray’ın Gülağaç ilçesine bağlı Saratlı beldesinde yer almaktadır. Şehrin adını aldığı Aziz Mercurius’un MS.225-250 yılları arasında yaşamış bir Roma komutanı olduğu kabul edilir. Hristiyan olduğunu açıklaması üzerine Roma İmparatoru tarafından Kapadokya bölgesine sürgüne gönderilmiş, burada kafası kesilmiş ve cesedi Mısır’a gönderilmiştir.

Bu yeraltı şehri, Hristiyanlığın yasak olduğu MS 250’li yıllarda inananlar için önemli bir sığınak işlevi görmüştür. Yedi katlı olduğu tahmin edilen şehrin günümüzde üç katı temizlenerek turizme açılmıştır. Yapının Doğu Roma (Bizans) döneminde yoğun olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Yeraltı şehrine giriş, halkın “Develik” olarak adlandırdığı, Selçuklu dönemine ait bir han üzerinden sağlanmaktadır. Girişin ardından koridorlar ve odalar vasıtasıyla katlara ulaşılmakta ve tüm geçitler ana kilise yapısına bağlanmaktadır.

Yeraltı şehirlerinde bulunan kiliseler genellikle küçük ölçekli olsa da buradaki kilise yapısı büyüklüğüyle dikkat çekmekte ve bir katedrali andıran genişliğe sahiptir. Kilisenin tabanında gerçekleştirilen kazılarda, çocuklara ve yetişkinlere ait olduğu belirlenen yaklaşık 20 mezarın bulunduğu ayrı bir oda tespit edilmiştir. Bu mezarlardan birinde bir erkek ve bir kadının aynı lahit içinde üst üste defnedildiği görülmüştür. Kilise içinde çeşitli türlerde haç işaretleri ve erzak küpleri bulunmuştur. Yeraltı şehrinin bir köşesinde ise halkın adak adadığı “Develi Dam” olarak adlandırılan bir türbe mevcuttur. Bu mekânın yanındaki odada duvarlara işlenmiş çeşitli kabartmalar yer almaktadır. Kilise, geç dönemlere kadar dinî amaçlarla kullanılmaya devam etmiştir.